Jump to content


ამ თემას აქვს 18 გამოხმაურება

#1 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

თქმულებები და ისტორიული ცნობები

 

 

ამ ლეგენდარული კუთხის შესახებ გადმოცემები ფართოდ აისახა ჯერ კიდევ ანტიკურ თქმულებებსა და მითოსში, რაც ტაო-კლარჯეთის მხარეს განსაკუთრებულ დატვირთვას აძლევს. მას შემდეგ, რაც კავკასიის მთებზე მიჯაჭვული პრომეთე დატოვა მის სანუგეშოდ მოსულმა ოკეანემ, ოკეანიდებთან საუბარში ტიტანი პრომეთე, იაპეტის ძე, უყვება მათ, თუ როგორ გამოსტაცა მოსხის მთაზე ზევსს ცეცხლი. ასე მოგვითხრობს ესქილეს ტრაგედია "მიჯაჭვული პრომეთე". როგორც ცნობილია, ქართულ მითოლოგიაშიც არსებობს მსგავსი თქმულება ამირანის შესახებ. ჯავახეთის ზეგანზე დღესაც არის ადგილი, რომელსაც მოსახლეობა "ამირანის გორას" უწოდებს (დ. ბერძენიშვილი. "ჯავახეთის გზამკვლევი". თბ. 2002. გვ.6).

როგორც ზევსის მიერ პრომეთეს კავკასიის მთებზე მიჯაჭვის, ასევე იასონის კოლხეთში ლაშქრობისას ჰერაკლეს მიერ კვერთხის დაკვრით კლდიდან წყლის აღმოცემების შესახებ ლეგენდებმაც ვერ აუარეს გვერდი ტაო-კლარჯეთის მიწას: მითები ჰერაკლეს, არგონავტების, ჰელიოსის ვაჟიშვილის - აიეტისა და აიეტის ქალიშვილის - მედეას შესახებ ამის ნათელი დადასტურებაა.

პირველი მატერიალური კულტურის ძეგლები და პირველი ტომობრივი გაერთიანებები დიაოხში (ტაოხში, ტაოში)    შეიქმნა ძველი წელთაღრიცხვის II ათასწლეულის დასასრულსა და I ათასწლეულის დასაწყისში და იარსება ძველი წელთაღრიცხვის მერვე საუკუნემდე. ურარტუს მეფეების - არგიშტისა და სარდურ II-ის წერილობით დოკუმენტებში დიაოხები და კოლხები მოხსენიებულია როგორც მსხვილი ტომობრივი გაერთიანებები (R. Metreveli. Georgia. Tennessee. 1995. 14).

01.jpg
რუკა 01

სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს მთელი ტერიტორია – ე.ი. კოლხეთის ტერიტორია, მდინარე ჭოროხის შესართავის დასავლეთით და იბერიის ტერიტორია მდინარე მტკვრის სათავისა და ჩილდირის ტბის სამხრეთით – უძველესი დროიდანვე მთლიანად დასახლებული იყო ქართული ტომებით, რომელნიც შემდგომ ქართველ ერად გაერთიანდნენ. ჩვენამდე შემორჩენილი ისტორიული ცნობებიდან აღსანიშნავია: ჰეროდოტეს (ძვ. წ. 490/480-425 წწ.), ქსენოფონტის (ძვ. წ. V ს.), სოფენტე სტიმამფელის (ძვ. წ. V ს.), სტრაბონის (ძვ. წ. 63-ახ. წ. 24 წწ.), პლინიუს სეკუნდეს (23-79 წწ.), პლუტარქეს (46-126 წწ.), კლავდიუს პტოლემაიოსის (II საუკუნის მე-2 ნახევარი), ფავსტოს ბიზანტიელის (V ს.), მოსე ხორენელის და სხვათა ცნობები.

02.jpg
რუკა 02

ს. ჯანაშია და ნ. ბერძენიშვილი აღნიშნავენ, რომ "ძველი წელთაღრიცხვის ჯერ კიდევ II საუკუნის დამდეგს იბერიას ეკუთვნის პარიადრის მთიანი ოლქი (ახლანდელი სივასის ოლქის აღმოსავლეთი სექტორი), ხეთთა ძველი სამეფოს ერთ-ერთი ძირითადი რაიონი. აქ იბერია გადიოდა შავ ზღვაზე, რასაც გვიჩვენებს ტიბარანიის სახელწოდება, რომელსაც ატარებდა ქვეყანა ჰალისის შესართავის აღმოსავლეთით ჯერ კიდევ სტრაბონის დროს" (ს. ჯანაშია. N. ბერძენიშვილი. "თურქეთისადმი ჩვენი კანონიერი პრეტენზიისშესახებ". გაზ. "კომუნისტი", 14 დეკემბერი, 1945). ძველი წელთაღრიცხვის 66 წელს მითრიდატე პონტოელს, რომელიც პომპეუსს გამოექცა, ევფრატის ზემო წელში შეტაკება მოუხდა ადგილობრივ იბერებთან, ძველი ქართული პროვინციის მკვიდრ მცხოვრებლებთან.

ტიბარანიის აღმოსავლეთით, შავი ზღვის სანაპიროზე მდებარეობდა მეორე ქართული სახელმწიფო - კოლხეთი, ერთ-ერთი წინა აზიის VI საუკუნის ოთხ უდიდეს სახელმწიფოთაგან, როგორც ამას მოწმობს "ისტორიის მამა" – ჰეროდოტე. მეცნიერებას მოეპოვება სარწმუნო ცნობები კოლხეთის (ქართულად – ეგრისის) სამეფოს საზღვრების შესახებაც. ქსენოფონტი თავის "ანაბაზისში" (ძვ. წ. აღ-ის V ს.) აღნიშნავს, რომ მან ამ მხარეში 10 000 მხედრით იმოგზაურა, ხოლო ქართველი ტომი ტაოხები მოხსენიებული ჰყავს ჭოროხის ხეობაში, ისტორიულ ტერიტორიაზე. მისი ცნობით, ტრაპეზუნტი და კერასუნტი (ამჟამად გირუსენი) კოლხეთის ქალაქებია, ხოლო ტრაპეზუნტის გარშემო კოლხები ცხოვრობდნენ" (ჯ. სამუშია. "ერთი იდეოლოგიური კამპანიის ისტორიიდან". თბ. 2003, გვ. 24-25).

03.jpg

პლუტარქეს ჩვენებით, მტკვრის ხეობა, ვიდრე სათავეებამდე, იბერიაში შედიოდა: "კვიროსი (მტკვარი) ღებულობს სათავეებს იბერიის მთებში" (პ. ინგოროყვა. "გიორგი მერჩულე". თბ. 1954.გვ. 467). იმასთან დაკავშირებით, რომ ჭოროხის ხეობა უპირველესად ეგრისის სამეფოში, იმავე კოლხეთში შედიოდა, პ. ინგოროყვა სახელწოდებების - "კოლხეთისა" და "კოლას" იდენტიფიკაციისას შენიშნავს (პ. ინგოროყვა. "გიორგი მერჩულე". თბ. 1954.გვ. 437): სატომო სახელებში დაბოლოებით "ხი" (კოლხი, ტაოხი, ჯავახი) ფუძე-სიტყვა აღნიშნავს ქვეყანას, ხოლო ბოლოკიდური იმავე შინაარსისაა, რაც "ელი" (მაგ: ტაოელი, კოლაელი). ე.ი. კოლ-ხი და კოლა-ელი ერთი და იგივეა. ამასთან, ქართულ ბოლოკიდურს "ელი" ენაცვლება "არი". ოდიშელი-ოდიშარი, ოპიზელი-ოპიზარი, ოლთისელი-ოლთისარი. ასეთივე წარმოშობისაა კოლაელი-კოლარი. აღსანიშნავია, რომ დასავლურ (მეგრულ-ჭანურ) დიალექტში ბგერა "რ" გადადის ბგერაში "ჯ" ან არქაულ, თავდაპირველ ბგერებში "რჯ". მაგ.: ხარი-ხოჯი, ხორჯი; ფური-ფუჯი, ფურჯი; კოლარი-კოლარჯი, კლარჯი. ამრიგად, კოლხი-კოლაელი-კოლარი-კოლარჯი-კლარჯი ერთი და იმავე სატომო სახელის დიალექტურ სახესხვაობას წარმოადგენს. საინტერესოა ასევე მტკვრის, იმავე კურას ეტიმოლოგია, რომელიც ისევ და ისევ მომდინარეობს გეოგრაფიული სატომო სახელიდან კოლა ანუ კორა, კორახი. პლინიუს სეკუნდას ცნობით, მტკვრის სათავეს აკრავს კორახის მთები. სტრაბონის ცნობით, მტკვარს ერქვა კორა. პ. ინგოროყვას მოსაზრებით, თავკიდური "დ" ("მდ"), რომელიც არქაული კლას-კატეგორიის ნიშანია, დაერთვის მდინარის სახელწოდებას. დ-კორი, მდ-კორი, იგივეა რაც მტკვარი (პ. ინგოროყვა. "გიორგი მერჩულე". თბ. 1954.გვ. 438).

05.jpg

საგულისხმოა, რომ მდინარეს თურქულადაც კურა ეწოდება და ადგილობრივი ქართველი მოსახლეობაც მას ასევე ეძახის.

06.jpg

აქვე მნიშვნელოვანია საგანგებოდ შევჩერდეთ ლაზეთის (ჭანეთის) სამეფოზეც. ახალი წელთაღრიცხვის დასაწყისში რომაელებმა მოახერხეს კოლხეთის დაპყრობა. უფრო გვიან, IV საუკუნეში, აღმოსავლეთ კოლხეთისაგან შეიქმნა ლაზთა სამეფო, რომელსაც ქართველები კვლავ უწოდებდნენ ძველ ეროვნულ სახელს – ეგრისს. ლაზიკა რომ კოლხეთის მემკვიდრეა, ამას ბევრი ბიზანტიელი ისტორიკოსი ადასტურებს. კერძოდ, პროკოპი კესარიელი VI საუკუნეში აღნიშნავს: "შეუძლებელია, რომ კოლხები იგივე ლაზები არ იყვნენ... კოლხთა სახელი ლაზებად შეიცვალა, როგორც ეს ბევრ სხვა ხალხშიც მომხდარა". ამის შესახებ უფრო გარკვევით ლაპარაკობს პროკოპის უმცროსი თანამედროვე და თანამემამულე აგათია: "ძველად რომ ლაზებს კოლხები ერქვათ და ისინი რომ ნამდვილად კოლხები არიან, ამაში არავინ დაეჭვდება, ვინც კი გაეცნობა ფაზისის, კავკასიისა და გარშემო ქვეყნების მოსახლეობას". "ლაზები, — ამბობს იგივე ბიზანტიელი მწერალი, — ძლიერი და მამაცი ხალხია, რომელიც ბატონობს სხვა ძლიერ ხალხებზე. ისინი ფრიად ამაყობენ კოლხთა ძველი სახელწოდებით და, ალბათ, არც უსაფუძვლოდ" (ჯ. სამუშია. "ერთი იდეოლოგიური კამპანიის ისტორიიდან". თბ. 2003, გვ. 25).

ოსმალეთმა 1578 წელს დაიპყრო სამხრეთ საქართველო, სამცხე და მას გურჯისტანის, ე.ი. საქართველოს ვილაიეთი უწოდა. დაცულია 1595 წლის ოსმალეთის ოფიციალური დოკუმენტი – "საქართველოს ვილაიეთის დიდი დავთარი", რომლის ერთ ნაწილში, სხვა რაიონებს შორის, აღწერილია ჩილდირის, ფოცხოვის, პანიაკის (ბანას), არტაანის რაიონები. მეორე ვილაიეთი – ტრაპეზუნტისა – XIX საუკუნის სამოციან წლებში შეიცავდა მთელ ტერიტორიას მდინარე ყიზილ-ირმაქამდე (ძველი ჰალისი) და გაყოფილი იყო ოთხ სანჯაყად: 1. ლაზისტანი, რუსეთის საზღვრიდან ქ. რიზემდე; 2. ტრაპეზუნტის სანჯაყი, რიზედან ქ. ორდუმდე; 3. ჯანიქი, ორდუდან მდინარე ყიზილ-ირმაქამდე, ცენტრით ქ. სამსუნში და 4. გუმიშხანე. ამრიგად, ჯერ კიდევ XIX საუკუნის დამლევს ოსმალეთის ოფიციალური ნომენკლატურა მოწმობდა, რომ ქალაქ სამსუნის ოლქიც კი, თვით ყიზილ-ირმაქამდე, არის ჯანიქი – ჭანების, ე.ი. იმავე ლაზების ქვეყანა" (ჯ. სამუშია. "ერთი იდეოლოგიური კამპანიის ისტორიიდან". თბ. 2003, გვ. 30).

08.jpg

შესაბამისად, ლაზურმა ენამაც და კულტურამაც განიცადა ჯერ ბერძნების, ხოლო შემდეგ ოსმალების დიდი გავლენა. ამის მიუხედავად, ი. ყიფშიძის, ნ. მარის, არნ. ჩიქობავასა და სხვათა აზრით, მორფოლოგიური სტრუქტურა, ფონეტიკური სისტემა, იდიომატიკა, და როგორც იტყვიან, მთელი ფსიქოლოგია ლაზური მეტყველებისა იგივეა, რაც ქართველურ ენებში. საგულისხმოა ლაზური სახელები (მაგალითად, ტუხა — ქალის სახელი) და გვარები: ხეცია, პატარაია, ნორაკია, ლომიძე და სხვა. ცნობილია ლეგენდა მეფის წყაროზე (ლაზურად: "მაფა წყარი"), რომლებიც თამარ მეფის სახელს უკავშირდება. დიდია ლაზური სამოსის მსგავსება გურულებისა და აჭარლების დამახასიათებელ ტანისამოსთან და ყაბალახთან, ლაზური და გურულ-აჭარული ცეკვების (უპირველეს ყოვლისა, ქართული საბრძოლო ცეკვის "ხორუმის") მსგავსება; მსგავსია დღემდე შემორჩენილი უამრავი ადათ-ჩვევა და ა.შ. ტრაპიზონის იმპერიის დაცემამდე (1461 წელს), კონსტანტინოპოლის დაცემიდან 8 წლის შემდეგ, ბევრი ლაზური რაიონი გაბერძნებული იყო. რელიგიის ერთიანობა, საქართველოსთან პირდაპირი კავშირის უქონლობა, რაც გამოწვეული იყო მონღოლური შემოსევებისაგან დანაწევრებული და დასუსტებული საქართველოს მდგომარეობით, ხელს უწყობდა ლაზების ასიმილაციას ბერძნებთან. XV საუკუნიდან კი დაიწყო ლაზების მასობრივი გათურქების პროცესი.

აი, რას წერდა ვახუშტი ბატონიშვილი 1745 წელს: "ბაიბურდისა და ფორჩხის სამხრით, ჭანეთის მთას იქით, არს ჭანეთი, და აწ უწოდებენ ლაზსავე. არს ესე შავი ზღვის კიდის წადევნებით, გონიიდამ ტრაპიზონის საზღვრამდე. გონიის დასავლით მოერთვის ზღვას მდინარე... ამ მდინარის იქით არს ხოფჯა, ქალაქი მცირე, ზღვის კიდესა ზედა. აქ მოერთვის მდინარე ხოფჯისა... კვალად მოერთვის ზღვას მდინარე ხოფჯას იქით გამომდინარე ჭანეთისავე მთისა... ამ მდინარის დასავლით არს ქალაქი მცირე რიზა, ზღვის კიდეზედ. მოერთვის მუნვე მდინარე მისივე ზღვასა..., ხოლო ამის დასავლით ჩამოვარდების მცირე მთა, კნინღა ზღვამდე, ჭანეთის მთიდამ. და ესე არს საზღვარი საქართველოსი და საბერძნეთისა. აქა არს რკინის-პალო, აქავ არს სატყეპელა. აქ აღაშენა მეფემან არჩილ მოწამემან ციხე შემდგომად ყრუს შემოსვლისა. ...კაცნი არიან... სარწმუნოებით აწ სრულიად მოჰმადიანნი, გარნა მცირედნი ვინმე მოიპოვებიან ქრისტეანენი, არამედ იციან კვალად ქართული ენა ვიეთამე... არამედ არა არს ციხე, ანუ დაბანი, ანუ აგარნი, რომელსა შინა არა იდგეს საყდარი ანუ ეკლესია, თლილის ქვით ნაშენნი, ორი ანუ სამი, დიდნი და მცირედნი, და ეგრეთვე ყოველთა საქართველოსა შინა, რომელნიცა აღვსწერენით" (ვახუშტი. "აღწერა სამეფოსა საქართველოსა". თ. ლომოურისა და ნ. ბერძენიშვილის რედაქციით, 1941, გვ. 142-143). თურქულ ენციკლოპედიაში "ჰაამუსულ-ალამი" ნათქვამია: "ლაზები ცხოვრობენ შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე ტრაპეზუნტის ვილაიეთში... ითვლებიან კავკასიელ ხალხად და ქართველებთან ნათესაური კავშირი აქვთ... მათი გარეგნობაც კი მოწმობს მათ კავკასიურ წარმოშობასა და რასას" (ჯ. სამუშია. "ერთი იდეოლოგიური კამპანიის ისტორიიდან". თბ. 2003, გვ. 31).

09.jpg

ტაო-კლარჯეთი და ფარნავაზ მეფე

როგორც აღნიშნულია ვებ-გვერდის ნაწილში - “გეოგრაფია” - ლეონტი მროველის ცნობით, ჯერ კიდევ ქართლოსმა თარგამოსისგან მემკვიდრეობით მიიღო ქვეყანა "ხუნანითგან ვიდრე ზღვამდე სპერისა... რომელსა ეწოდა სახელი თავისა თვისისა" - ქართლი. მის ხუთ შვილთაგან გაჩიოსს ერგო "ორბისციხე და სკვირეთის მდინარითგან ვიდრე თავამდე აბოცისა", ხოლო მცხეთოსს, "რომელი უგმირე იყო ძმათა მისთა, განმგე და უფალ მათ ოთხთავე ძმათა ზედა", დარჩა "ქვეყანა ვიდრე ზღვამდის სპერისა". მცხეთოსის შვილთაგან უფლოსს ეპყრა ქვეყანა "მცხეთას არაგვითგან და ტფილისითგან ვიდრე ტასისკარამდე და ფანავრადმდე... რომელსა აწ ჰქვიან შიდა ქართლი; ოძრხოსს - ტასისკარითგან ვიდრე ზღვამდე სპერისა, ქვეყანა კლდოვანი. ამან ოძრხოს აღაშენა ორნი ციხე-ქალაქნი: ოძრხე და თუხარისი; ხოლო ჯავახოსს - ფანავრითგან ვიდრე თავამდე მტკვრისა. და ამან ჯავახოს აღაშენა ორნი ციხე-ქალაქნი: წუნდა და ქალაქი არტანისა, რომელსა მაშინ ერქვა ქაჯთა ქალაქი, ხოლო აწ ჰქვიან ჰური".

მოგვიანებით, ძვ. წ. IV-III სს-ში ფარნავაზმა, "პირველმა მეფემ ქართლსა შინა ქართლოსისა ნათესავთაგანმა", გააერთიანა ქართლოსიანნი, დაყო რა სამეფო რვა საერისთავოდ: ..."მეოთხე გაგზავნა სამშვილდის ერისთავად, და მისცა სკვირეთისა მდინარითგან ვიდრე მთამდე, რომელ არს ტაშირი და აბოცი; მეხუთე გაგზავნა წუნდის ერისთავად, და მისცა ფანავრითგან ვიდრე თავამდის მტკვრისა, რომელ არს ჯავახეთი და კოლა და არტანი; მეექვსე გაგზავნა ოძრხის ერისთავად, და მისცა ტასისკარითგან ვიდრე არსიანთამდის, ნოსტისთავითგან ზღვამდის, რომელ არს სამცხე და აჭარა; მეშვიდე გაგზავნა კლარჯეთის ერისთავად, და მისცა არსიანითგან ზღვამდე; და მერვე, ქუჯი, იყო ერისთავი ეგრისისა".

თავად ფარნავაზმა კი, რომელიც "სამოცდახუთ წელ მეფობდა ნებიერ... თვენი გაზაფხულისანი და სთვლისა არისანი დაყვნის მცხეთას, სამეუფოსა ქალაქსა; და თვენი ზაფხულისანი - წუნდას, და ჟამითი-ჟამად მივიდის ეგრისს და კლარჯეთს, და მოიკითხნის მეგრელნი და კლარჯნი, და განაგის ყოველი საქმე დაშლილი... ამან განავრცო ენა ქართული, და არღარა იზრახებოდა სხვა ენა ქართლსა შინა თვინიერ ქართულისა. და ამან შექმნა მწიგნობრობა ქართული" (ლეონტი მროველი. "ცხოვრება მეფეთა". ქართული მწერლობა. ტ. I. თბილისი. 1987. გვ. 49-58).

“ისტორიული დროიდან” კი, ქართულ მატიანეთა ცნობით, ამ მხარის უძველესი ქართული კერებია: თუხარისი, არტანუჯი, ახიზა, ფორთა, ანჩი, ოპიზა, სადაც დაარსდა კიდეც საქართველოში ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ პირველი ქართული ეკლესია-მონასტრები.

 

ტაო-კლარჯეთი და ქრისტიანობის გავრცელება საქართველოში

პირველი ქართული ეკლესია ერუშეთში

საქართველოში აგებული პირველი ქრისტიანული ეკლესია მდებარეობს არტაანის მხარეში, ერუშეთში, რომელიც პირველი ქართველი ქრისტიანი მეფის, მირიანისა და ბიზანტიის იმპერატორის, კონსტანტინე დიდის სახელს უკავშირდება; ეკლესია, რომელიც კონსტანტინე დიდმა მირიანის თხოვნით ბერძენ ხუროებს ააშენებინა და თან გამოატანა განძი და მაცხოვრის “სამსჭვალნი ხელთანი”: “და ვითარ მოიწივნეს ადგილსა, რომელსა ჰქვიან ერუშეთი და დაუტევნა ხურონი საქმედ ეკლესიისა, დაუტევნა განძი და სამსჭვალნი უფლისანი და წარმოვიდა” (ლეონტი მროველი. “ცხოვრება ქართველთა მეფეთა”. ქართლის ცხოვრება. I ტ. თბ. 1955. გვ.117). იმავე ცნობით, ამ ფაქტს დიდი სიხარულით შეხვდა წმიდა ნინო ქართველთა განმანათლებელიც.

ტაო-კლარჯეთი და ვახტანგ გორგასალი

370 წლის ახლოს კლარჯეთი განუდგა ქართლის მეფე ვარაზ-ბაქარს და “მიერთნეს ბერძენთა”. მისი დაბრუნება მხოლოდ ქართველთა წმიდა მეფე ვახტანგ გორგასალმა შეძლო 456 წლის ბოლოსთვის: “უკუმოსცა კეისარმან საზღვარი ქართლისა, ციხე თუხარისი და კლარჯეთი” (“ქართლის ცხოვრება”. I ტ. თბ. 1955. გვ.117; ვ. გოილაძე. “ვახტანგ გორგასალი და მისი ისტორიკოსი”. თბ. 1991. გვ. 141-145).

ვახტანგის ბრძანებით მისმა ძუძუმტემ, კლარჯეთის ერისთავმა არტავაზმა განაახლა ახიზა და ააშენა კიდევ ერთი ციხე არტანუჯში, დაარსა პირველი ქართული მონასტერი ოპიზაში და ააშენა სამი ეკლესია: დაბა მერისა, შინდობისა და ახიზისა.

არსებობდა ასევე ტრადიცია, რომელიც ვახტანგ მეფეს უკავშირებდა თუხარისის წმ. გიორგის ეკლესიის აშენებას, თუმცა ისტორიული ცნობებით ის 350 წლის მიჯნაზე ააშენა ვარაზ-ბაქარის მამამ მირდატ მეფემ (დავით ხოშტარია. “კლარჯეთის ეკლესიები და მონასტრები”. არტანუჯი. თბ. 2005. გვ. 29, 25).

მოგვიანებით, ვახტანგმა ახიზაში დაარსა პირველი საეპისკოპოსო კათედრაც.

VI-VIII საუკუნეები

523 წელს ქართლში მეფობა გაუქმდა და თითქმის მთელი ქვეყანა სპარსელთა უშუალო მმართველობას დაექვემდებარა. ჯუანშერის ცნობით, სპარსელთაგან დამოუკიდებლობა შეინარჩუნა მხოლოდ ორმა განაპირა მთიანმა მხარემ – კახეთის მთიულეთმა, სადაც თავი შეაფარეს ბაკურ მეფის შვილებმა, და კლარჯეთ-ჯავახეთმა, სადაც “კლდეთა შინა კლარჯეთისათა” მთავრობდა ვახტანგ გორგასალის შთამომავალი გუარამი, ბიზანტიური წყაროებით - გურგენი (დავით ხოშტარია. “კლარჯეთის ეკლესიები და მონასტრები”. არტანუჯი. თბ. 2005. გვ. 37). ბიზანტიის იმპერატორმა იუსტინე II-მ მას 571 წლის აჯანყების შემდეგ ქართლის მმართველობა დაუბრუნა და კურაპალატის ტიტული უბოძა. ამ პერიოდში ქართლზე ზეგავლენა პერიოდულად გადადიოდა ხან სპარსეთის, ხან ბიზანტიის ხელში; 627 წელს კი, იმპერატორ ჰერაკლე II-სთან განცდილი მარცხის შემდეგ, სპარსეთმა ქართლი საბოლოოდ დაუთმო ბიზანტიას (დავით ხოშტარია. “კლარჯეთის ეკლესიები და მონასტრები”. არტანუჯი. თბ. 2005. გვ. 38).

ცალკეული მეცნიერების მოსაზრებით, VI-VII სს-ს უკავშირდება მხარეში სომხური მიგრაციის ნაკადის მოძალება, რომელსაც ნ. მარი და კ. კეკელიძე მხარის “არმენიზაციადაც” კი მიიჩნევენ. VIIს-ის მე-2 ნახევრიდან კი საქართველოს ისტორიაში ახალი ეტაპი დაიწყო. 654 წელს ქართლის ერისმთავრები, კლარჯეთის ჩათვლით, წინააღმდეგობის გაუწევლად დამორჩილდნენ არაბებს, რომელთა ბატონობა განსაკუთრებით დამძიმდა VIIIს-ის I ნახევარში მურვან ყრუს ლაშქრობის შემდეგ (730 თუ 731 წელს), რასაც დაერთო ქოლერა ("სლვა სატლობისა"), რომელმაც თითქმის დააცარიელა და გაავერანა ეს მხარე (დავით ხოშტარია. “კლარჯეთის ეკლესიები და მონასტრები”. არტანუჯი. თბ. 2005. გვ. 40-43).

ასეთი იყო ვითარება VIII-IX სს მიჯნაზე, როცა აქ დაახლოებით ერთდროულად გამოჩნდა ორი დიდი პიროვნება, სასულიერო და საერო წინამძღოლები: წმ. გრიგოლ ხანცთელი და მეფე აშოტ ბაგრატიონი.

ტაო-კლარჯეთის აღმშენებლობა და მეფე აშოტ I კურაპალატი

არაბების მიერ დევნილი ქართლის ერისთავი აშოტ დიდი თავისი სეფეწულითა და დიდის ამალით კლარჯეთში, არტანუჯში დამკვიდრდა. იგი იყო ქართველთა პირველი ბაგრატიონი მეფე. ამ პერიოდში წმ. გრიგოლ ხანძთელს უკვე დაწყებული ჰქონდა ტაო-კლარჯეთში სამონასტრო კოლონიზაცია, რამაც აშოტის დამკვიდრების შემდეგ უფრო ფართო ხასიათი მიიღო. მაშინ განახლდა არტანუჯი, რომელიც ამის შემდეგ "ქართველთა სამეფოს" დედაქალაქად იქცა.

არტანუჯის მშენებლობა, ჯუანშერის თანახმად, როგორც აღინიშნა, ვახტანგ გორგასლის სახელს უკავშირდება: "და წარმოვიდა ვახტანგ გზასა კლარჯეთისასა და ვითარცა წარმოვიდა თუხარისიდან, იხილა კლდე შუა კლარჯეთსა, რომელსა სოფელსა ერქუა არტანუჯი. და მოუწოდა არტავაზს, და უბრძანა, რათა ააგოს ციხე არტანუჯისა". ამასვე ადასტურებს როგორც გიორგი მერჩულე, ისე სუმბატ დავითის ძე: "და პოვა (აშოტმან) კლარჯეთს ტყეთა შინა კლდე ერთი, რომელი პირველ გორგასალს ვახტანგს ციხედ აღეშენა, სახელით არტანუჯი, და აოხრებულ იყო (მურვანისა) მის ყრუობისაგან, იგი განაახლა აშოტ და აღაშენა ეგრეთვე ციხედ, და კერძო მისსა ქუეშეთ აღაშენა ქალაქი... და დაემკვიდრა ციხესა მას შინა ცხოვრებად" (პ. ინგოროყვა. "გიორგი მერჩულე". თბ. 1954. გვ. 48). აქვე აშენებს აშოტი პეტრე-პავლეს ეკლესიასაც.

აშოტ კურაპალატმა შექმნა "ქართველთა სამეფო". აშოტ I-ს მიიჩნევენ ქრისტიან ხალხთა გამაერთიანებლად და კავკასიაში ანტიარაბული ფრონტის შემქმნელად. სომეხთა ისტორიკოსის _ ვარდან დიდის ცნობით, აშოტ I ერეოდა სომხეთის საქმეებშიც და როდესაც მუსულმანმა მფლობელმა ჯამასპმა დაიკავა სომხეთის დედაქალაქი დვინი, აშოტმა სომხებისათვის დახმარება სთხოვა ბიზანტიის იმპერატორს ლეონ V-ს. აშოტ I-ის დროს უკვე არსებული სამი ქართული ფეოდალური სახელმწიფოს (დასავლეთ საქართველოს, კახეთისა და ჰერეთის) გვერდით შეიქმნა მეოთხე ქართული სახელმწიფო საქართველოს იმ ნაწილში, სადაც უფრო მეტხანს იყვნენ გამაგრებულები არაბები და სადაც არაბთა მფლობელობამ გასტანა საუკუნე-ნახევარზე მეტი.

აშოტ I-ის დროს განახლებული "ქართველთა სამეფო" მნიშვნელოვან მისიას შეასრულებს ქართველი ხალხის ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი თვითმყოფადობის განმტკიცებისათვის ბრძოლაში ადრეულ შუა საუკუნეებში.

აშოტ I-ის ზეობაში ბრძოლა არაბებთან არ დასრულებულა, იგი არანაკლები სიმწვავით გაგრძელდა შემდეგაც, მაგრამ აშოტ I-ის დროს განახლებული "ქართველთა სამეფო" უძღვებოდა ამ ბრძოლას და ბოლომდე შეინარჩუნა დამოუკიდებლობა, ვიდრე იმ დრომდე, როდესაც ქართული ფეოდალური სახელმწიფოები გაერთიანდნენ ერთ მთლიან ფეოდალურ მონარქიად. X-XI სს-ის საზღვარზე შეიქმნა ეს ახალი მთლიანი საქართველოს სახელმწიფო. მთავარი წვლილი გაერთიანების საქმეში "ქართველთა სამეფოს" მოღვაწეებმა შეიტანეს. გაერთიანებულ საქართველოს სათავეში ჩაუდგა იგივე დინასტია, რომელიც მანამდე, აშოტ I-ის დროიდან მოყოლებული, "ქართველთა სამეფოს" მეთაურობდა. "სწორედ სამხრეთ საქართველოს პროვინციის _ სპერის (ისპირი) მფლობელებმა, ბაგრატიონებმა, რომელთა საკუთარი მამული მდინარე ჭოროხის ზემო წელში, ქალაქ ბაიბურთის რაიონში იყო, საფუძველი დაუდვეს საერთო-ეროვნულ დინასტიას, რომლის წარმომადგენლებიც ჯერ მხოლოდ საქართველოს ერთი ნაწილის – ტაო-კლარჯეთის მმართველები იყვნენ, მათ ბრძოლით დაიბრუნეს სამხრეთ საქართველოს მიწა-წყლის მნიშვნელოვანი ნაწილი. მაგალითად, მეფე დავით III-მ 979 წელს აიძულა ბიზანტიის იმპერატორი ბასილი, დაეთმო საქართველოსათვის წინათ წართმეული მისი ოლქები: კარინი (ქალაქ არზრუმის ოლქი), ჰარქი და აპაჰუნიქი (იმ დროს უკვე სომხებით დასახლებული, ვანის ტბის ჩრდილო-დასავლეთით), უმნიშვნელოვანესი ციხე-სიმაგრე ხალდოი არიჭი (რაც ნიშნავს ხალდთა სოფელს) და კლისური (ზეკარი) არზრუმიდან ტრაპეზუნტს მიმავალ მაგისტარლურ გზაზე, ჩორმაირი მდინარე ჭოროხის ზემო წელში და სხვა.

ოთხმოციან წლებში დავითმა საზღვრები გააფართოვა უფრო შორს სამხრეთ-დასავლეთით, დაიბრუნა ოლქები: დერჯანი (ამჟამად ტერჯანი) და ტარონი, ხოლო 997 წელს მან აიღო ქალაქი მანასკერტი (მელიაზგერდი). ამრიგად, საქართველოს სამხრეთი საზღვრის ხაზი გადაჭიმულ იქნა ვანის ტბიდან ერზინჯანამდე" (ჯ. სამუშია. "ერთი იდეოლოგიური კამპანიის ისტორიიდან". თბ. 2003, გვ. 26-27). არტანუჯს მას შემდეგაც არ დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა, რაც აშოტის სახლი ორად - კლარჯეთისა და ტაოს სამეფოებად გაიყო. IX საუკუნეში ის რჩება "ქართველთა სამეფოს" დედაქალაქად. აქ არის რეზიდენცია როგორც აშოტ I-ისა, ისე მის მემკვიდრეთა. ბიზანტიის იმპერატორი პორფიროგენეტი არტანუჯის შესახებ წერს: "არტანუჯის ციხე დიდად გამაგრებულია და აქვს დიდი "რაბათი", როგორც მხარის მთავარ ქალაქს შეშვენის. აქ თავს იყრის საქონელი ტრაპეზუნდიდან, იბერიიდან, აბაზგიიდან (დასავლეთ საქართველოდან), სომხეთიდან და სირიის ყველა ქვეყნიდან და ქალაქს დიდი ვაჭრობა აქვს. არტანუჯის მხარე, ესე იგი არზენი, დიდია და მდიდარი, - იგი არის გასაღები იბერიისა, აბაზგიისა და მესხეთისა". ქალაქის ტერიტორიაზე შემორჩენილია ძველი გუმბათიანი ეკლესიის ნაშთები, რომელსაც ვახუშტიც მოიხსენიებს. ეკლესია შედარებით უკეთეს მდგომარეობაში იყო, როდესაც ის ნ. მარმა დააფიქსირა. გეგმით "ჩახაზული ჯვრის" ტიპის ვარიაციაა; ნაგებია დიდი ზომის ქვის ბლოკებით. ტაძარი IX ს-ის I ნახევრით თარიღდება.

IX საუკუნის II ნახევარში იმავე ჭოროხის ხეობაში, ამიერ ტაოს პროვინციაში დაარსდა მეორე სახელმწიფოებრივი ცენტრი "ქართველთა სამეფოსი" - ბანა. უფრო გვიან, ბაგრატ III-ის დროიდან, გაერთიანებული საქართველოს ცენტრი ხდება ქუთაისი, ხოლო დავით აღმაშენებლის მიერ საქართველოს სახელმწიფოს მეტროპოლია ისევ თბილისში იქნა გადმოტანილი. აშოტ I-მა დიდი მშენებლობა ჩაატარა ოპიზაში, კლარჯეთის მხარის ამ უძველესსა და უმნიშვნელოვანეს სავანეში - მან მეორედ ააშენა მთავარი ტაძარი და მთელი წყება სამონასტრო ნაგებობათა. აშოტ I-ს 809-813 წლებში მიუღია მეფის ტიტული, ხოლო მოგვიანებით, არა უადრეს 818 წლისა - კურაპალატისა.

როგორც ექ. თაყაიშვილი აღნიშნავს: "აშოტ დიდის და მისი მრავალრიცხოვანი შთამომავლების დროს ტაო-კლარჯეთი აღივსო ეკლესია-მონასტრებით, რომელნიც იმავე დროს შეადგენდნენ კერას ქართული განათლებისა. უძველესი ქართული მწერლობის ძეგლები ტაო-კლარჯეთმა შემოგვინახა. ყოველ მონასტერში იყო სკოლა, სემინარია, ბიბლიოთეკა, სადაც ასწავლიდნენ წერა-კითხვას, საღმთო სჯულს, ფილოსოფიას, ბერძნულს და სხვა ენებს, გალობას, კალიგრაფიას, მხატვრობას, ოქრომჭედლობას და სხვა. აქედან გამოდიოდნენ მღვდელ-მოძღვარნი, მთარგმნელები და გადამწერნი წიგნებისა, მინიატიურისტები და ოქრომჭედელნი" (ექ. თაყაიშვილი. "სამუსულმანო საქართველო". "დაბრუნება". ტ.I. თბ. 1991. გვ. 207). უძველესი ხელნაწერები, რომელთაც ჩვენამდე მოუღწევიათ და გადაწერილია საქართველოს ყოფილ საზღვრებში და არა უცხოეთის ქართულ კერებში (სინას მთაზე, პალესტინაში, ათონზე და სხვა), ყველა ეკუთვნის ტაო-კლარჯეთის მონასტრებს.

04.jpg

იბერიის განთავისუფლებისათვის დაუღალავი მებრძოლი, ქართველთა სამეფოს აღდგენის დიდი მოამაგე მეფე აშოტ I კურაპალატი დაიღუპა არაბებთან ბრძოლაში (არაბთა მხედართმთავრის - ხალილ იეზდის ძე არაბიელის კავკასიაში ლაშქრობის დროს) 826 წელს, 26 იანვარს. იგი მოკლულ იქნა ღალატით არაბთაგან მოსყიდული ნიგალის-ხეველთა ერთი ჯგუფის მიერ. ამას ადასტურებენ როგორც სუმბატ დავითის-ძის მატიანე, ასევე გიორგი მერჩულე. აშოტ I დასაფლავებულია არტანუჯის ციხის ტერიტორიაზე, მის მიერვე აგებული პეტრე-პავლეს ეკლესიის გვერდით. ციხის ტერიტორიაზე შემორჩენილია სხვადასხვა ნაგებობის ნანგრევები.

გრიგოლ ხანძთელი და საქართველოს "სინა",

ანუ კლარჯეთის თორმეტი სავანე

VIII-X საუკუნეები პოლიტიკურთან ერთად საგანმანათლებლო და სამშენებლო საქმიანობითაც ხასიათდებოდა. როგორც კ. კეკელიძე აღნიშნავს, სწორედ ამ პერიოდში დაიწყო ტაო-კლარჯეთის კურაპალატების თაოსნობით საქართველოს ეკლესიური და კულტურული დამოუკიდებლობის მოპოვება, რამაც დაუდო კიდეც საფუძველი ერთიანი სახელმწიფოებრიობის იდეას და ქვეყნის პოლიტიკურ გაერთიანებას: "საქართველოში უკვე ფეხი მოუდგამს კულტურულ-ეროვნული ერთობის იდეას, უმთავრესად ეროვნული ეკლესიის წიაღში" (კ. კეკლიძე. "ქართული ლიტერატურის ისტორია". ტ.I. თბ. 1960. გვ.153). VIII-IX საუკუნეთა მიჯნაზე, კლარჯეთში დაარსდა და განახლდა მთელი რიგი სავანეები, რომლებიც იქცნენ ქართული განათლების კერებად, კულტურის უმნიშვნელოვანეს ცენტრებად შუა საუკუნეებში.

გიორგი მერჩულის თხზულების - "ცხორება გრიგოლ ხანძთელის" მიხედვით, ეს სავანეები რიცხვით თორმეტი ყოფილა. ამიტომ არის, რომ ძველ-ქართულ წყაროებში ისინი კლარჯეთის "ათორმეტ" სავანედ, და თავიანთი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, საქართველოს სინად არის ცნობილი. თუ რამდენად დიდი იყო კლარჯეთის სავანეთა მნიშვნელობა ქართული განათლებისათვის VIII-X საუკუნეთა მანძილზე, ეს შეიძლება დავასკვნათ იმ მოღვაწეთა ჩამოთვლით, რომლებიც ამ პერიოდში აქ მოღვაწეობდნენ: წმ. გრიგოლ ხანძთელი - მეთაური საქართველოში საგანმანათლებლო საქმიანობისა IX-X საუკუნეებში, "კეთილად განმგებელი მოღუაწე და უდაბნოთა ქალაქმყოფელი"; საბა იშხნელი, გრიგოლის დეიდაშვილი, მეორედ აღმშენებელი და ეპისკოპოსი იშხნისა; თევდორე და ქრისტეფორე, რომლებიც გრიგოლისაგან ფარულად ტაოდან დასავლეთ საქართველოში, აფხაზეთში გაემგზავრნენ და იქაც გასწიეს სამონაზვნო საქმიანობა; სწორედ ეს ოთხნი გაეშურნენ პირველად ოპიზას და დაიწყეს სამონასტრო მშენებლობა, "ვითარცა სულმა ერთმა ოთხთა გუამთა შინა დამტკიცებულმა"; თევდორემ და ქრისტეფორემ აფხაზეთის გზაზე სამცხეში დაიმოწაფეს ექვსი წლის არსენი, რომელიც შემდგომად გახდა "ქართლისა კათალიკოზი და მცხეთისა საყდარისა გვირგვინი დაუჭნობელი"; გაპარული მოწაფეების მოსაბრუნებლად აფხაზეთში წასულმა გრიგოლმა ქართლში დაიმოწაფა ჭაბუკი ეფრემი, რომელიც შემდეგ აწყურის ეპისკოპოსი გახდა; სოფრონ შატბერდელი, იოანე ზოსიმე შატბერდელი-სინელი, ილარიონ პარეხელი, ქართველ ჰინმოგრაფთა პლეადა და სხვანი. ამ მოღვაწეთა რიცხვს ეკუთვნის, კერძოდ, გიორგი მერჩულე, რომელიც კლარჯეთის სალიტერატურო სკოლის უდიდესი წარმომადგენელია X საუკუნეში და რომლის ნაწარმოები "ცხორება გრიგოლ ხანძთელისა" აქ, კლარჯეთში, ხანძთაში არის დაწერილი.

ქართლის დიდებულების შთამომავალი, ნერსე ერისთავის ოჯახში აღზრდილი გრიგოლი ახალგაზრდობაშივე ეკურთხა მღვდლად. მან ფარულად დატოვა ქართლი და 780 წლის ახლო ხანებში კლარჯეთში გაემგზავრა, დაარსა იქ "ათორმეტ სავანედ" ცნობილი სასულიერო კერები და 830-იანი წლებიდან მათ არქიმანდრიტად მოიხსენიება. მთელი ქართლის მასშტაბით მას გადამწყვეტი სიტყვა ეთქმის არა მარტო სამონასტრო საქმეებში, არამედ საერო ხელისუფალთა და მეფეთა წინაშეც, რისი დასტურიც იყო არსენ ქართლის კათალიკოზთან დაკავშირებული ცნობილი ინცინდენტი.

დღესაც, ჩვენი ცნობიერის ყველაზე დაბინდულ-დახავსებულ კუნჭულში სუსტად, მაგრამ მაინც გაისმის 102 წლის წმიდა მამის, “უდაბნოთა ქალაქთმყოფელის”, გრიგოლ ხანცთელის მიერ გარდაცვალების წინ (861 წელი) წარმოთქმული სიტყვები: “შვილნო, სულისა სიბრძნითა გულისა ტკივილითა სძლეთ და ნუ შეძრწუნდებიან გონება თქუენი, რამეთუ მე ესრეთ აღგითქუამ: არა დაგაკლოს თქუენ ქრისტემან აქა და საუკუნესა მას... ...და ეგრეთვე ვამცნებ შემდგომითი შემდგომად შვილთა ჩემთა, რათა დაიმარხონ წმიდა ესე მოძღვრებაი. და უკუეთი ჟამმან ჭირისაგან წესი ცვალოს, რომელ სულისა ფრიად არა სავნებელ იყოს, შენდობა იყავნ ჟამსა მას და არა სამარადისოდ, არცა შუებისა მრავლისა მიდევნებითა”. სრულიად საქართველოს სატკივარიც საუკუნეებით ადრე წარმოთქვა ხანცთასა და შატბერდთან, “გარემო მათ მახლობელთა უდაბნოთა, რომელ არიან ოპიზა და ფრთენი მისნი, ბერთა და მახლობელნი მისნი, მიძნაძორო და წყაროსთავი თანამკვიდრით მათითურთ” გამომშვიდობებისას “ზეცისა კაცმა და ქუეყნისა ანგელოზმა” – გრიგოლ ხანძთელმა: “აწ დაღაცათუ ხორცითა განგეშორები, ხოლო სულითა შენთანა ვარ შეწევნად შენდა”...

07.jpg

...გიორგი მერჩულეს აღწერილი აქვს, თუ როგორ იმოგზაურეს კლარჯეთის "ათორმეტ" სავანეთა მხარეში IX საუკუნის 30-იან წლებში აშოტის მემკვიდრეებმა - მეფე-კურაპალატმა ბაგრატ I-მა და მისმა ძმებმა (ადარნესემ და გვარამ მამფალმა) წმ. გრიგოლ ხანძთელისა და მისი მოწაფეების თანხლებით. ამ მოგზაურობიდან 11 საუკუნის შემდეგ ჩვენ საშუალება მოგვეცა მივყოლოდით "ჩუენთა დიდთა წინაპართა" ნაკვალევს და არტანუჯიდან იმავე მარშრუტით მოგვენახულებინა: 1. შატბერდი; 2-6. "ბერთა და მახლობელნი მისნი" (დოლისყანა-ჯმერკი-დაბა-ბერთა, აგრეთვე პარეხი); 7. ოპიზა; 8. ხანძთა; 9. მერე; 10. მიძნაძორო; 11. წყაროსთავი; 12. ბარეთელთა (თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ამ მოგზაურობის დროს ნახსენები არ არის პარეხი და მერე, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი განეკუთვნება "სინათა" რიცხვს).

ტაო-კლარჯეთის რენესანსი და ტრაგედია

(ექვთიმე თაყაიშვილის "სამუსულმანო საქართველოსა" და ვიქტორ ნოზაძის "საქართველოს აღდგენისათვის ბრძოლა მესხეთის გამო"-ს მიხედვით)

აღიარებული ფაქტია, რომ ტაო-კლარჯეთი იყო მემკვიდრე და გამგრძელებელი მცხეთა-თბილისის კულტურისა. ტაო-კლარჯეთიდან დაიწყო და შემდგომ გაერთიანდა მთელი საქართველო ბაგრატიონთა დინასტიის მეთაურობით. ეს იყო ხანგრძლივი პროცესი. ამ პროცესში იყო დრო, როდესაც ძალით სჭარბობდა კახეთის ქორიკოზი; შემდეგ დიდი ძალაუფლება მოიპოვეს აფხაზთა მეფეებმა (სამეგრელო, სვანეთი, იმერეთი და ქართლის ნაწილი); მაგრამ ვერც კახეთის მფლობელებმა და ვერც აფხაზეთის მეფეებმა ვერ შეძლეს საქართველოს გაერთიანება. ეს წილად ხვდათ ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონებს ("ქართველთა ბაგრატიონებს", "კლარჯეთის სახლის" მემკვიდრეთ). ამის მიზეზი იყო, ერთი მხრივ, მათი უნარი, ენერგია და შორსმჭვრეტელობა; მეორე მხრივ, და ეს თავი და თავია, უაღრესად მაღალი კულტურა, რომელსაც მიაღწია ტაო-კლარჯეთმა მეცხრე და მეათე საუკუნეებში.

10.jpg

აშოტ I-ის გარდაცვალების შემდეგ (826 წელი) ხელისუფლება მის მემკვიდრეებს შორის ნაწილდება და იქმნება ორი მმართველი სახლი: ტაოსი და კლარჯეთის. უფროსობა ფორმალურად ტაოს შტოს ეკუთვნოდა. შემდეგ, თავის მხრივ, ტაოს შტოც გაიყო. ჩრდილო-აღმოსავლეთი, ამიერტაო, ეკუთვნოდა ქართველთა მეფე ბაგრატ II-ს (958-994), ხოლო სამხრეთ-დასავლეთი, იმიერტაო, აგრეთვე ბასიანი და თორთომი - დავით III-ს (გარდ. 1001წ.) (მ. ლორთქიფანიძე. "მეფე ბაგრატ III". ქუთაისი. 2002. გვ.20).

სწორედ ამ დროს გამოდის ასპარეზზე ბაგრატ ბაგრატიონი, მომავალი მეფე ბაგრატ III (975–1014), რომელიც იმდროინდელ საქართველოში არსებული სამი სამეფო სახლის მემკვიდრე იყო. მამის ხაზით მას "ქართველთა მეფობა" ეკუთვნოდა (ქართველთა მეფის, ბაგრატ II-ის შვილიშვილი და გურგენის შვილი), დედის ხაზით - "აფხაზთა მეფობა" (აფხაზთა უსინათლო მეფის, თეოდოსის დის - გურანდუხტის ვაჟი), ხოლო როგორც ტაოს უშვილო მეფის, დავით III კურაპალატის შვილობილს - "ტაოს მეფობა"; ის თავის პიროვნებაში განასახიერებდა საქართველოს ერთიანობას (მ. ლორთქიფანიძე. "მეფე ბაგრატ III". ქუთაისი. 2002. გვ. 19). მიუხედავად ამისა, ბაგრატ III-ის 36-წლიანი მეფობა არ იყო ია-ვარდებით მოფენილი და რეალურად ასახავს საქართველოსა და, კონკრეტულად, ტაო-კლარჯეთის ისტორიის დრამატიზმსა და ტრაგიზმს: 975 წელს ქართლში ბაგრატის მეფედ კურთხევისთვის მოსული დავით III ტაოელი ქვახვრელს დადგა, სადაც მას ეახლა იოანე მარუშის-ძე და დავითმა "აღიღო მისგან უფლისციხე", რადგან ბაგრატი ჯერ სრულასაკოვანი არ იყო, თანაგამგებლად დაუტოვა მამა მისი გურგენი და თვით ამ მნიშვნელოვან მოვლენასთან დაკავშირებით შეკრებილ საზოგადოებას მოახსენა: "ესე არს მკვიდრი ტაოსი, ქართლისა და აფხაზეთისა, შვილი და გაზრდილი ჩემი, და მე ვარ მოურავი ამისი და თანაშემწე; ამას დაემორჩილეთ ყოველნი" (მ. ლორთქიფანიძე. "მეფე ბაგრატ III". ქუთაისი. 2002. გვ. 26). ამის შემდგომ ბაგრატ III-ს მოუწია არა მარტო ქართლის ფეოდალთა აჯანყების ჩახშობა, რომელსაც ქავთარ ტბელი მეთაურობდა 980-იან წლებში და 989 წელს კლდეკარის ერისთავთ-ერისთავის რატი ბაღვაშისძის დამარცხება, არამედ მკვეთრი დაპირისპირება თავად მამობილთან, დავით III ტაოელ კურაპალატთან და კლარჯეთის ბაგრატიონების, ანუ უახლოესი ნათესავების დაპატიმრება და ამოჟლეტაც კი. დავით III-ის სიკვდილის შემდეგ (1001წ.) ბიზანტიის იმპერატორმა ბასილი II-მ ტაო დაიკავა და ეს ტერიტორია ბაგრატსა და ბიზანტიას შორის ცილობის ობიექტი გახდა. 1008 წელს ბაგრატ III-მ შემოიერთა ამიერტაო, შავშეთი და კლარჯეთი, სამცხე, ჯავახეთი. ამ დროიდან იგი "აფხაზთა და ქართველთა მეფის" ტიტულს ატარებდა. 1010 წელს ბაგრატმა დაიკავა კახეთ-ჰერეთიც. მის სახელს უკავშირდება ქუთაისის ბაგრატის ტაძრის, ნიკორწმინდისა და აფხაზეთში ბედიის მონასტრის მშენებლობებიც.

მემატიანეთა გადმოცემით, ეს "დიდი მეფე" გარდაიცვალა ტაოში, ფანასკერტის ციხესიმაგრეში, ხოლო დასაფლავებულია ბედიის მონასტერში, აფხაზეთში. ამგვარად, ტაო-კლარჯეთის, ანუ ქართველ ბაგრატიონთა მეუფების ქვეშ გაერთიანდა ჯერ აფხაზეთი, ქართლი და ტაო-კლარჯეთი ბაგრატ III-ის დროს და ამ გაერთიანებული სახელმწიფოს სატახტო ქალაქი გახდა ქუთაისი; შემდეგ ამ დინასტიამ შემოიერთა კახეთი და ჰერეთი, და ბოლოს, დავით აღმაშენებლის დროს, 1122 წელს - თბილისიც. მოისპო თბილისის არაბთა საამირო და თბილისი კვლავ გახდა საქართველოს სატახტო ქალაქი. აქედან იწყება ოქროს ხანა გაერთიანებული საქართველოსი. ამ დროს საქართველომ გამოჰგლიჯა მაჰმადიანებს სომხეთის სამთავროები სამხრეთით, გააფართოვა თავისი მფლობელობა აღმოსავლეთით; შირვანის სამეფო გახდა ვასალი საქართველოსი; ძალაუფლება საქართველოსი გავრცელდა შავი ზღვიდან კასპიის ზღვამდე. მან სახელი გაითქვა ბიზანტიასა და დასავლეთ ევროპაშიც.

11.jpg

უმაღლეს დონეს თავისი პოლიტიკური და კულტურული სიძლიერისა ქვეყანამ მიაღწია თამარ მეფის დროს (1184-1212 წწ.), მაგრამ ეს ოქროს ხანა მხოლოდ XIII ს-ის ნახევრამდე, მონღოლთა შემოსევამდე გაგრძელდა. მონღოლებმა დაიპყრეს საქართველო და ქვეყანა ორ სამეფოდ გაყვეს, აღმოსავლეთისად და დასავლეთისად. შემდეგ ამასაც არ დასჯერდნენ და ხელი შეუწყვეს მესამე დამოუკიდებელი სამთავროს, სამცხე-საათაბაგოს შექმნას, რომლის მფლობელები გახდნენ სამცხის ათაბაგები ჯაყელთა სახლიდან. პირველი დამოუკიდებელი ათაბაგი იყო სარგის I. მისმა შვილმა ბექა I-მა (1285-1306 წწ) კიდევ გააფართოვა თავისი სამფლობელო და მას ლაზისტანი შეუერთა. ლაზისტანი მაშინ პირველად შემოდის საქართველოს საზღვრებში და ის რჩება ამ საზღვრებში ოსმალთა მიერ ამ ქვეყნის დაპყრობამდე. პირველ ხანებში დამოუკიდებლობა სამცხე-საათაბაგოსი გაგრძელდა 50 წელს. ამ დროს შესუსტდა მონღოლთა გამანადგურებელი ძლიერება.

საბედნიეროდ, საქართველოს ტახტზე ავიდა გიორგი V, ბრწყინვალედ წოდებული, რომელიც დავით აღმაშენებლის შემდეგ უნდა ჩაითვალოს საქართველოს მეორედ აღმშენებლად (1318-1346 წწ). სულ სხვა მდგომარეობაში იყო ქართლის სამეფო. გაუთავებელმა ომებმა მონღოლებთან, ხარკმა, ცხოვრების პირობებმა ქვეყანა აუტანელ მდგომარეობაში ჩააგდო. ხალხი ამოწყდა. ათაბაგ ბექას ქვეყანა კი ამ დროს სამოთხედ ჩანდა და იქ მიაწყდა შიდა ქართლის მოსახლეობა. ამ დროს სამცხე- საათაბაგომ დიდი სამსახური გაუწია ქართველ ერს. დიდძალი ხალხი გადაარჩინა გადაშენებას.

1470 წლის ახლო ხანებში საქართველო გაიყო სამ სამეფოდ და ხუთ სამთავროდ; ათაბაგებიც გამოვიდნენ ქართლის მეფის წინანდელ, ასე ვთქვათ, ნახევარმორჩილებისგან და გახდნენ სრულნი უფალნი სამცხე-საათაბაგოსი. ათაბაგები, პოლიტიკურ ჩამოშორებასთან ერთად, ცდილობდნენ ეკლესიურადაც ჩამოშორებოდნენ საქართველოს სანამ ოსმალებმა არ დაიწყეს მხედრობა სამცხე-საათაბაგოში. ამის შესახებ ვახუშტი ბატონიშვილი წერდა: “განდგა თავადად ათაბაგი. განდგა იმერთაგან თავადად დადიანი, გურიელი, შარვაშიძე და სვანნი. ვიდრე აწამდი არღარა იქმნა შეკრება მისი, არამედ უფროსად დაკნინებანი”.

12.jpg

ზაქარია ჭიჭინაძე 1901 წელს წერდა: "თუმცა ჩვენი ისტორია ასე მოკლედ და ადვილად გადმოგვცემს ქართველთ გამაჰმადიანების ისტორიის ცნობებს, მაგრამ როგორც სჩანს ეს ისე ადვილად არ მომხდარა, ამ სარწმუნოებრივ ცვლილებას თავის დიდი, ვრცელი ისტორია ჰქონია, ამ ისტორიის მასალებს ჩვენ დღესაც ვჰპოვებთ ხალხში ზეპირად დაშთენილს..." (ზაქარია ჭიჭინაძე. "ქართველთა გამუსლიმება". არტანუჯი. 2004. გვ.118). ისლამის გავრცელება ყარსის თემის ქართველებში, ლაზისტან-ჭანეთში, თორთუმში, ოლთისსა და არტაანში მოხდა XVI-XVII სს-ში, შავშეთში - XVIII ს-ში; ლივანის ხევში _ XVIII ს-ში; აჭარასა და მაჭახელში მოსახლეობის გამაჰმადიანება დაიწყო - 1670 წელს, ასი წლის ბრძოლის შემდეგ იგი გავრცელებულა მხოლოდ 1770 წელს; ქობულეთში _ დაიწყო 1680 წელს, რომელმაც გასტანა - 1780 წლამდე; დანარჩნი კუთხეებში - XVII ს-ის ბოლომდე; გურიის "გათათრება" 1800 წელს გადაწყვეტილა, მაგრამ ოსმალებმა ვეღარ მოახერხეს ეს. ამ საქმის მეთაური, გიორგი გურიელი გურულებმა დახვრიტეს. ერთ-ერთი პირველი მახვილი ოსმალებმა სტრატეგიულად ახალციხესა და ახალქალაქში მოიქნიეს, რადგანაც ამის შემდეგ გაადვილდებოდა დანარჩენი საქართველოს გათათრება. ქართველებმა ძირითადად სწორედ აქ, სხვა კუთხეებისაგან განსხვავებით, მიიღეს ჯერ კათოლიკობა, ხოლო შემდეგ ქართველ კათოლიკებში სომხური ენაც გავრცელებულა. ეს არის მიზეზი იმისა, ქართული ენა ამ მხარეში იმთავითვე დაცემული იყო (ზაქარია ჭიჭინაძე. "ქართველთა გამუსლიმება". არტანუჯი. 2004. გვ. 120). ვახუშტი ბატონიშვილი წერს: "სამცხეში ქართულ ენას გარდა ქართველების ყველაფერი მოისპო, მცირედ აქა იქ გლეხნი-ღა არიან ქრისტიანეთ, თორემ სხვა ყველა გამაჰმადიანდა". "ქართლის ცხოვრებაში" ვკითხულობთ: "ოსმალთ სამცხე აიღეს, ხალხი გაამაჰმადიანეს, ეკლესიები დააქციეს, ჯამები ააგეს, წირვა-ლოცვა მოსპეს, მაჰმადიანურად დაიწყეს ლოცვა... განწესდა მაჰმადიანობა. ქართველნი მოიძულებდნენ ქართველთა და სრულიად მაჰმადიანურ წესსა და ჩვეულებაზე მიექცეოდნენ".

ამგვარად, საქართველოს დაშლა სწორედ იმ კუთხიდან დაიწყო, სადაც საუკუნეების წინ ქართველი ხალხის დიდი გამაერთიანებელი მოძრაობა იყო გაჩაღებული ("ტაშისკარიდან ვიდრე ერზერუმამდე").


legion.ge-82-1553250819.jpg


#2 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

.03.jpg

.

.

.

.

.05.jpg

.

.06.jpg

.

..09.jpg

.ამიერ და იმიერ ტაო

.04.jpg

.

.10.jpg

კლარჯეთის რენესანსი(მის გვერდით ლაზეთი)

 


legion.ge-82-1553250819.jpg


#3 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

ძალიან საინტერესო და ინფორმაციული სტატიაა. ვისაც საქართველოს ისტორია და ჩვენი წარმოშობა , წარსული გაინტერესებთ , გირჩევთ წაიკითხოთ.


legion.ge-82-1553250819.jpg


#4 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

ტაო....

.ქაჯეთის ციხე-შაითან კალე(თურქ.)

.

.pre_1427022660__10959652_100699351933070

 


legion.ge-82-1553250819.jpg


#5 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
buka

buka

    ოპციონი


  • Find Topics
  • ლეგიონერი
  • PipPipPip
  • 57 პოსტი
  • მისამართი:თბილისი
  • წარმოშობა:გურია

ვინც ნამყოფი არ ხართ გირჩევთ რომ აუცილებლად წახვიდეთ, სასწაულს ნახავთ 



#6 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
buka

buka

    ოპციონი


  • Find Topics
  • ლეგიონერი
  • PipPipPip
  • 57 პოსტი
  • მისამართი:თბილისი
  • წარმოშობა:გურია

ოღონდ კარგი გიდია საჭირო, ჩვენ გაგვიმართლა და უნივერსიტეტის დოცენტი (ისტორიკოსი და ეთნოგრაფი) შეგვხვდა და გაგვაგიჟა ისეთებს გვიყვებოდა და გვანახებდა, თან ამას ისიც დაემატა რომ მუდმივი ალკოჰოლის გავლენის ქვეშ ვიყავით და კინაღამ ხმლები ვიშიშვლეთ და დავერიეთ ურჯულოებს  :0077:  :0024:  



#7 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

ბუკა და რას ნიშნავს გაგიმართლა? გიდს ხომ ტურისტული სააგენტო აგზავნის? ანუ შენ კერძოდ იყავი წასული და იქ შეხვდი შემთხვევით თუ როგორ? ეგებ ცოტა აგვიხსნა ან გვირჩიო როგორ და რომელ ტურისტულთან დაგვეგეგმა? დავალებული დაგრჩებით. :bravo:


legion.ge-82-1553250819.jpg


#8 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria


legion.ge-82-1553250819.jpg


#9 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

legion.ge-82-1553250819.jpg


#10 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

https://fotki.yandex...27/view/1130920


legion.ge-82-1553250819.jpg


#11 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

https://ru-travel.li...m/32155344.html

 

ვინც რუსული იცით. ძალიან საინტერესო და დტალური აღწერაა მოგზაურობის ისტორიულ ტაო-კლარჯეთში


legion.ge-82-1553250819.jpg


#12 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

ბიჭებო არ გაქვთსურვილი ? მოვინახულოთ ისტორიული საქართველო. საიდანაც ფაქტიურად დაიწყო საერთოდ საქართვეკოს არსებობა????  ხო არ დაგვეგეგმა ჰა? 


legion.ge-82-1553250819.jpg


#13 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
....

....

    დელეგატი


  • Find Topics
  • ლეგიონერი
  • PipPipPipPipPipPipPipPipPipPipPipPip
  • 4344 პოსტი
  • მისამართი:თბილისთან ახლოს
  • წარმოშობა:თბილისთან ახლოს

ეეჰ რა ტერიტორია გვაქ დაკარგულიი 



#14 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria
გოგა ჩანადირი: თურქმა რესტავრატორებმა ყველაფერი გააკეთეს, რომ ტაძარი არაპროფესიონალურად გადაეხურათ
-+

 
14 მარტი. 2017. 21:02

 

 

იშხნის ტაძრის რესტავრაციის შესახებ ინფორმაციას ფოტოგრაფი გოგა ჩანადირი ავრცელებს. ჩანადირმა ძეგლის ფოტოები   გადაიღო და სოციალურ ქსელში გაავრცელა. ის ამბობს, რომ რესტავრაცია არასწორად მიმდინარეობს და კულტურული ძეგლის იერსახე იცვლება და ზიანდება.

 

„ვნახე იშხანი, ჩვენი დიდი ტაძარი ტაოში.

რესტავრაცია 2014 წელს დაიწყო და ჯერაც არ დასრულებულა. გადაუხურავად ყოფნას ასე სჯობდა, მაგრამ თუ აკეთებ, სწორად მაინც უნდა გააკეთო.  ჯერ წარწერებს დააკვირდით.

ქართულად როგორ არის თარგმნილი - პირდაპირ ინტერნეტიდან.  ეკითხათ მაინც.

მერე გალავანზე გადადით, მერე სამხრეთით მიბჯენილ ტაძარზე, მერე შიდა კედლებზე, ჭერს შეხედეთ, გურგენისეული ტაძარი ნახეთ შიგნიდან.

თურქმა რესტავრატორებმა ყველაფერი გააკეთეს, რომ ტაძარი უგემოვნოდ და არაპროფესიონალურად გადაეხურათ, ქართველი სპეციალისტები არ დაეშვათ თუნდაც კონსულტაციებისთვის და ყველაფერი გააკეთეს, რომ თურქული სარესტავრაციო სკოლა დაეკნინებინათ.

იქნებ ქართველმა კოლეგებმა უფრო მეტად იაქტიურონ და სხვა ძეგლების აღდგენაში მაინც ჩაერთონ და ამაში ეს ცუდი მაგალითი დაეხმაროთ.

კარგი ის არის, რომ აღმოჩენილია წარწერიანი საფლავი, იატაკის მოზაიკის ნაშთი და ტაძრის აღმოსავლეთი ნაწილი მიწისგან გაიწმინდა. თუმცა, ასეთი მნიშვნელოვანი ძეგლის აღდგენა არაკომპეტენტურობამ და არაკოლეგიალურობამ გადაფარა", - წერს ჩანადირი.

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 

image.jpg

 

 


legion.ge-82-1553250819.jpg


#15 Share   გადავიდეთ ამ პოსტის ბმულზე
babu

babu

    უხუცესი ლეგიონერი


  • Find Topics
  • გამგეობის წევრი
  • 47671 პოსტი
  • მისამართი:tbilisi
  • წარმოშობა:guria

აქ თუ ფეხი დაგიცდა, ორმოცამდე ვერ ჩააღწევ...

53458190_2296701643709455_81942865941490

legion.ge-82-1553250819.jpg






0 წევრი ათვალიერებს ამ თემას

0 წევრი, 0 სტუმარი

0%
მზადდება მინიატურა
ატვირთვის შეწყვეტა

ატვირთული ვიდეოს ბმული ჩავსვათ პოსტში?