საქართველოში აღწერილია კულტურული ვაზის 500 ზე მეტი ქართული ჯიში, ასეთი მრავალფეროვნება კიდევ ერთხელ მიანიშნებს იმ ფაქტზე, რომ საქართველოში კულტურული მევენახეობა ათასწლეულებს ითვლის.
ვაზის თეთრყურძნიანი ჯიშები
რქაწითელი
ვაზის ეს თეთრყურძნიანი ჯიში კახეთის ვაზის ჯიშთა ჯგუფს ეკუთვნის და საქართველოში ყველაზე მეტადაა გავრცელებული. ამასთან ერთად იგი ფართოდაა გავრცელებული სხვა რეგიონებშიც. რქაწითელის ყურძნის წვენი ფიზიოლოგიური სიმწიფის დაწყებიდან თითქმის დამწიფემადე ინარჩუნებს შაქრიან-მჟავიანობის სასურველ შეფარდებას. სრულ სიმწიფეს აღწევს სექტემბრის შუა რიცხვებიდან ოქტომბრის პირველ რიცხვებამდე. რქაწითელისთვის საუკეთესო მიკროზონებია: კარდენახი, ტიბაანი, წინანდალი, გურჯაანი, ნაფარეული. რქაწითელის ჯიშიდან საქართველოში დგება მაღალხარისხიანი კლასიკური და კახური ტრადიციული ღვინოები, ხშირად გამოიყენება მწვანე კახურთან ერთად.
მწვანე კახური
ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, იძლევა ევროპული და კახური ტიპის მაღალხარისხიან ღვინოს. სახელწოდება მიღებული აქვს მწიფე მარცვლების მოყვითალო–მწვანე ფერის გამო. მისი ძირითადი ფართობი (96%) კახეთშია, ხოლო ამ ჯიშის მთლიანი ფართობის 80% მოქცეულია მხოლოდ ორ (თელავისა და საგარეჯოს) რაიონში, დარჩენილი 17% კი დანარჩენ 5 რაიონში. მწვანე მაღალხარისხოვანი საღვინე ჯიშია. კახეთის თეთრ ჯიშებში მწვანე ყველაზე უფრო ნაზ და არომატულ ღვინოს იძლევა. ევროპული წესით დამზადებული მწვანის ღვინო მომწვანო ღია ჩალისფერია, აქვს ხალისიანი, ნაზი, ჰარმონიული გემო. დაძველებისას იგი ივითარებს ჯიშისათვის დამახასიათებელ ბუკეტს, რომელშიაც მკაფიოდ იგრძნობა ხილის არომატი. კახური წესით დამზადებული ღვინო მუქი ჩალისფერია; იგი უფრო სრული, მდიდარი ღვინოა, არომატი უფრო ძლიერი და სასიამოვნო აქვს. მწვანე კახურისთვის საუკეთესო მიკროზონებია: მანავი, წინანდალი, იყალთო, რუისპირი, ახმეტა. მწვანე კახურისგან დაყენებული ღვინო ხასიათდება ატმის, ხილის ყვავილებისა და მინერალური ტონებით.
ხიხვი
ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში. ეკუთვნის კახეთის ვაზის ჯიშთა ჯგუფს. საშუალო პერიოდისაა, სექტემბრის შუა რიცხვებში, ოქტომბრის მეორე ნახევარში მწიფდება. ხიხვიდან დამზადებული კლასიკური ტიპის ღვინო ხასიათდება ეგზოტიკური მცენარეული კერძოდ მინდვრის ყვავილების სურნელით. ასევე დღესდღეობით ხიხვს სხვა ჯიშებთან ერთად აყენებენ ტრადიციული ტექნოლოგიით და საკმაოდ წარმატებულადაც.
ქისი
ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოში. საშუალო პერიოდისაა. რამოდენიმე წლის წინ ჯიშს გადაშენება ემუქრებოდა, ხოლო ამჟამინდელი მდგომარეობით იგი უკვე იქცა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ყურძნის ჯიშად. საუკეთესო მიკროზონებია: თელავის, ყვარელისა და ახმეტის რ-ნი.
კახური მცივანი
თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული იყო კახეთში, მაგრამ დაავადებების გავრცელების შემდეგ მისმა ნარგავემბა მკვეთრად იკლო. მისგან შესანიშნავი ქვევრის ღვინო დგება, ძლიერი, ხასიათიანი და გამორჩეული არომატით.
ჩინური
ჩინური თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიშია და ფართოდაა გავრცელებული მთელს ქართლში. საგვიანო პერიოდის და საკმაოდ უხვ მოსავლიანი. მისგან დგება ნაზი მომწვანო-ცალისფერი და ცქრიალა ღვინოები. ხასიათდება პიტნისა და პანტა მსხლის ტონებით.
გორული მწვანე
ქართლის თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, საგვიანო პერიოდის. ყურძენი სქელკანიანია, საკმაოდ წვნიანი და ხორციანი. მწიფდება ოქტომბრის პირველ ნახევარში. მაღალხარისხოვნი საღვინე ჯიშია, იყენებენ ევროპული, სადესარტო და ცქრიალა ღვინოების დასამზადებლად. გავრცელებულია უმეტესად ქართლში, მცირე რაოდენობით კახეთის, იმერეთისა და რაჭა-ლეჩხუმის რაიონებში. გორული მწვანისგან დგება ცოცხალი და ხალისიანი ღვინოები მინდვრის ყვავილისა და თაფლის სურნელებით.
ცოლიკოური
ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში, ეკუთვნის იმერეთის აბორიგენულ ვაზის ჯგუფს. ფართობის მიხედვით, რქაწითელის შემდეგ მეორე ადგილი უჭირავს საქართველოში. იმერეთის გარდა გავრცელებულია რაჭა-ლეჩხუმში, გურიაში, სამეგრელოში, აჭარასა და აფხაზეთში. საგვიანო პერიოდისაა და მისგან დგება საკმაოდ სხეულიანი ღვინო ციტრუსებისა და ყვავილების ტონებით. შეიძლება ითქვას რომ ცოლიკოური ძვირფასი ვაზის ჯიშია, მასში ზომიერადაა შეხამებული გარემო პირობებთან შეგუება, უხვი მოსავალი, პროდუქციის მაღალი ხარისხი და ავადმყოფობათა მიმართ შედარებით კარგი გამძლეობა.
ციცქა
თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში. ეკუთვნის იმერეთის აბორიგენულ ვაზის ჯგუფს. საგვიანო პერიოდისაა, ხასიათდება მომწვანო ელფერით, ახასიათებს მცენარეული ტონები და შედარებით მაღალმჟავიანობა. სრულ სიმწიფეში შედის ოქტომბრის მეორე ნახევარში და მისგან მზადდება მაღალი ხარისხის ცქრიალა ღვინოები.
კრახუნა
კრახუნა ერთ-ერთი გამორჩეული ქართული ვაზის თეთრი საღვინე ჯიშია, რომელიც ძირითადად იმერეთშია გავრცელებული. კრახუნა მცირე რაოდენობიოთ ასევე გვხვდება რაჭაში, ლეჩხუმში, გურიაში და სამეგრელოში. თუმცა, როგორც ცნობილია, ჯიში განსაკუთრებით იმერეთში (ძირითადად ზესტაფონის რაიონში) ავლენს საუკეთესო თვისებებს და მისგან გამორჩეულად საინტერესო ღვინო დგება. კრახუნა იმერეთში რაოდენობის მხრივ, ცოლიკოურისა და ციცქას შემდეგ, მესამე ადგილზე შეგვიძლია დავაყენოთ. კრახუნას ახასიათებს განსაკუთრებული თვისება. ერთნაირად კარგად შეუძლია თავი წარმოაჩინოს როგორც ახალგაზრდა ტიპის ღვინის ამპლუაში (თავის ცინცხალი ყვავილოვანი არომატებითა და მადის ამღძვრელი მჟავიანობით), ასევე განუმეორებელია დაძველებული (თავისი დაბლანსებული, გამყოლი გემოთი და ერთმანეთთან ინტეგრირებული ტანინებითა და მჟავიანობით). კრახუნას ყურძენი როგორც წესი, იმერული და კლასიკური ევროპული ტიპის სუფრის ღვინის დასაყენებლად გამოიყენება.
ქართველი ღვინის სპეციალისტების აზრით, კრახუნასაგან სამეგრელოსა და აფხაზეთში ბუნებრივად ნახევრადტკბილი ღვინოები შეიძლება დამზადდეს. ეს რა თქმა უნდა იმ შემთხვევაში, თუკი რთველი შედარებით გვიან, შემოდგომის მიწურულს ჩატარდება. შესაბამისად, კრახუნას რთველი იმის მიხედვით იგეგმება, მევენახე-მეღვინეს როგორი ტიპის ღვინის დაყენებაც სურს.
თუკი მევენახე-მეღვინეს კრახუნასაგან ევროპული (კლასიკური) ტიპის ღვინის მიღება სურს, მაშინ რთველი სექტემბრის თვეში უნდა დაგეგმოს. თუკი იმერულ ჭურის ღვინოს ანიჭებს უპირატესობას, მაშინ კრახუნას რთველისათვის საუკეთესო პერიოდი ოქტომბრის შუა პერიოდია. ოქტომბრის მიწურულსა და ნოემბრის დასაწყისში კი რთველს ის მევენახე-მეღვინეები გეგმავენ, რომელთაც ტკბილი ღვინის დაყენება უნდათ. კრახუნა მევენახეს სურვილისა და ფანტაზიის ფართოდ გაშლის საშუალებას აძლევს და ეს ჯიში ამ მხრივ, ქართული ვაზის საღვინე ჯიშებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე განსაკუთრებული და გამორჩეულია.
წულუკიძის თეთრა
რაჭული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიში. საშუალო პერიოდის. მისგან დგება ნაზი ღვინო ცაცხვის თაფლის სასიამოვნო სურნელით.
ჩეში
სამეგრელოში გავრცელებული თეთრყურძნიანი საღვინე ჯიშია. გადმოცემით ირკვევა, რომ ჩეში წარსულში ფართოდ ყოფილა გავრცელებული სამეგრელოს როგორც მთიან, ისე ვაკე ადგილებში. ჩეშის მტევანი ცილინდრული ან ცილინდრულ-კონუსურია, საშუალო სიმკვრივის. გვხვდება თხელი მტევნებიც. მარცვალი ღია მწვანეა, მზის მხარეზე მოქარვისფრო ელფერით. საკმაოდ სქელკანიანი და წვნიანია, სასიამოვნო ტკბილი გემოთი. ვაზი სოკოვან დაავადებათა მიმართ გამძლეობას იჩენს. განსაკუთრებით ძლიერ ავადდება ნაცრით. სამეურნეო დანიშნულებით ჩეში საკმაოდ ხარისხოვან საღვინე ვაზის ჯიშთა ჯგუფს ეკუთვნის. ჩეშის გასაშენებლად აუცილებელია შეირჩეს მზით უხვად განათებული ფერდობი ადგილები და კალციუმის კარბონატებით საკმაოდ მდიდარი ნიადაგები. მეგრულ თეთრყურძნიან ვაზის ჯიშებს შორის ჩეში ყურადღების ღირსია, როგორც საღვინე ჯიში. იგი საუკუნეთა მანძილზე აკლიმატიზებულია სამეგრელოს ეკოლოგიურ პირობებში და როგორც ზემოთ აღინიშნა საკმაოდ ხარისხოვანი პროდუქციის მომცემია.
საკმიელა
გურიის თეთრყურძნიან აბორიგენულ ჯიშთა ჯგუფს ეკუთვნის. სოკოვანი ავადმყოფობებისა და ფილოქსერას შემოჭრამდე იგი მასობრივად იყო გავრცელებული მაღლარების სახით გურიის მთისპირა სოფლებში. მარცვალი ღია მწვანეა, მზის მხრიდან მოწითალო-ქარვისფერი. ფორმით მომრგვალო და სიმეტრიული. საკმაოდ სქელკანიანია, ტკბილი და სასიამოვნო გემოთი. ჯიში მასობრივ სიმწიფეში ოქტომბრიდან შედის. საკმიელას სოკოვან დაავადებებიდან განსაკუთრებით ნაცარი აზიანებს. ყურძნის გემოვნებითი თვისებების, ქიმიური შემადგენლობისა და თვითმარცვლის კონსისტენციის მიხედვით, საკმიელა მიეკუთვნება ხარისხოვანი ღვინის ჯიშთა ჯგუფს.
თეთრი მაური
გურიის თეთრყურძნიანი აბორიგენული ჯიშია. სოკოვანი ავადმყოფობებისა და ფილოქსერას მოქმედების შედეგად თეთრი მაურის მაღლარები თითქმის გადაშენდა. მარცვალი ღია მწვანეა, საშუალო სიდიდის. მცირედ ხორციანია და წვნიანი. თხელკანიანია და ახასიათებს მცირე ცვილისებური ნადები. ვაზი ხასიათდება მცირე მოსავლიანობით. როგორც ფუნქციონალურად მდედრობითი სქესის მქონეს, მაურს ახასიათებს ყვავილცვენა, რაც 35%- საღწევს. თეთრი მაურისგან დაყენებული ღვინო მცირე ალკოჰოლიანობის გამო შენახვის უნარს.
თქვლაფა
გურიის თეთრყურძნიანი აბორიგენული ვაზის ჯიშია. წარსულში თქვლაფას გავრცელების არეალი მხოლოდ შუა და ზემო გურიის რაიონებით განისაზღვრებოდა. იგი გავრცელებული იყო მაღლარების სახით და ყოველგვარი მოვლის გარეშე ხასიათდებოდა საკმაოდ მძლავრი ზრდა-განვითარებით და უხვი მოსავლიანობით.
კამური თეთრი
გურიის თეთრყურძნიანი აბორიგენული ვაზის ჯიშია. სამეურნეო დანიშნულებით მაღალხარისხოვან სუფრის ყურძნის ჯიშთა ჯგუფს მიეკუთვნება, ამავე დროს მისი პროდუქცია წარმატებით გამოიყენება ადგილობრივი მნიშვნელობის ხარისხოვანი თეთრი ღვინოების დასამზადებლად. გურიაში სითბოსა და ნალექების სიუხვე ხელშემწყობ პირობებს ქმნის სოკოვან ავადმყოფობათა ძლიერად განვითარებისათვის. თეთრი კამურის მწვანე მასა ამის შედეგად საგრძნობლად ზიანდება, რასაც თან სდევს რქების დასუსტება და მოსავლის რაოდენობის მკვეთრი კლება. თეთრი კამური ასევე სუსტად უძლებს ფილოქსერასაც. თეთრი კამური ეკოლოგიური პირობების მიმართ არ იჩენს დიდ მგრძნობიარობას, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ სოკოვან ავადმყოფობათა მიმართ სუსტ გამძლეობას, იგი დაუბრკოლებლივ ვითარდება, როგორც დაბლობ, ისე მთისპირა ადგილებში. საუკეთესო შედეგს პროდუქციის მხრივ იძლევა სამხრეთით ან სამხრეთ-აღმოსავლეთით დაქანებულ და მზით უხვად განათებულ სუსტ ეწეროვან ნიადაგებზე. პროდუქციის მაღალი გემური თვისებებით, ყურძნის შენახვის უნარიანობით, ტრანსპორტაბელობით თეთრი კამური მიეკუთვნება ხარისხოვანი სუფრის ყურძნის ჯიშთა ჯგუფს. მოსავლის რაოდენობის გასაზრდელად მიზანშეწონილად ითვლება მისი ფორმირება ოლიხნარებზე.
კლარჯული
თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიშია. როგორც სახელწოდება გვიჩვენებს, კლარჯული-კლარჯეთიდან უნდა იყოს გადმოტანილი გურია-აჭარის რაიონებში, სადაც მას განვითარებისთვის მეტად ხელშემწყობი ეკოლოგიური პირობები დახვდა. ფილოქსერასა და სოკოვან დაავადებათა გავრცელებამდე კლარჯული მასობრივად იყო გავრცელებული მაღლარებად გურიასა და ქვემო აჭარაში. მოსახლეობა მას ძირითადად ყურძნად იყენებდა. კლარჯულის ყურძენს ხშირ შემთხვევაში ზამთრამდე ტოვებდნენ დაუკრეგავად მაღლარებზე. კლარჯულის ზრდა-განვითარება ძლიერია, რაც გამოწვეულია როგორც ჯიშის ბიოლოგიური თავისებურებით, ისე ეკოლოგიური ფაქტორებით. მოჭარბებული ტენიანობის მიუხედავად კლარჯულის მარცვალი არ სკდება და, მაშასადამე, პროდუქციის ღირსება ამით არ მცირდება, მაგრამ სამაგიეროდ მასში გროვდება წყლის დიდი რაოდენობა, რაც უარყოფით გავლენას ახდენს ყურძნის გემოვნურ თვისებებზე. ამიტომ მიზანშეწონილია რთველის დაგვიანებით ჩატარება, რაც ხელს შეუწყობს მარცვალში ზედმეტი წყლის აორთქლებას და შაქრის კონცენტრაციას. როგორც უკვე ითქვა, კლარჯული მაღალი ღირსების მომცემი სასუფრე ჯიშია და მისი გამოყენება მხოლოდ ამ მხრივაა მიზანშეწონილი გურიასა და აჭარაში.
დონდღლაბი
ადგილობრივი ვაზის ჯიშია. გავრცელებულია შუა და ზემო იმერეთში. დონდღლაბი უხვმოსავლიანი ვაზის ჯიშია. მისი საშუალო საჰექტარო მოსავალი 78-100 ცენტნერია, ხოლო მოსავალი ცალკეულ ვენახებში 150-200 ცენტნერამდეც კი ადის. ცხადია ჯიშის მოსავლიანობა დიდად არის დამოკიდებული დატვირთვის სიძლიერეზე დამოვლა-დამუშავების ხარისხზე, მაგრამ ამასთან ერთად დიდი მნიშვნელობა აქვს თვით ჯიშის თვისებებს, რადგან თანაბარი მოვლისა და დატვირთვის პირობებში დონდღლაბი ყოველთვის გამოირჩევა სხვა ჯიშებისგან უხვი მოსავლიანობით. დონდღლაბის ღვინო ყვითელი ფერისაა, გამჭვირვალეა, ხასიათდება კარგად გამოკვეთილი ჯიშური არომატით და საკმაო სხეულით. საერთოდ, ღვინის ხარისხი დამოკიდებულია ვენახის ექსპოზიციასა და ნიადაგის ტიპზე. ჯიშის დადებით თვისებებს მიეკუთვნება მისი შედარებით მაღალი მოსავლიანობა, ადრემწიფობა, ნაცრისა და ფილოქსერას მიმართ შედარებით კარგი გამძლეობა.
ვაზის წითელყურძნიანი ჯიშები
საფერავი
ქართული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში. წარმოშობით სამხრეთ საქართველოდანაა, მაგრამ ყველაზე მეტად გავრცელებულია კახეთში, სადაც საუკეთესო შედეგს იძლევა. გავრცელებულია საფერავი მრგვალმარცვალა და ბუდეშორისებრი, ანუ გრძელმარცვალა – ერთი ჯიშიდან წამოსული ორი სახეობა. ერთმანეთისგან მხოლოდ მარცვლის ფორმით განსხვავდება. სიტყვა "საფერავი” ფერის მიმცემს გულისხმობს. საფერავისგან მზადდება მაღალხარისხიანი კლასიკური და ტრადიციული ტიპის ღვინოები, დაძველების დიდი პოტენციალით. ასევე გამოიყენება ნახევრადტკბილი და ვარდისფერი ღვინოების დასამზადებლად. საფერავი არის ჯიში, რომელსაც მაღალი შაქრიანობა შეუძლია დააგროვოს, შეინარჩუნოს მჟავიანობა. გამოირჩევა საღებავის სიუხვით, ანუ საფერავი, შემფერავი ნივთიერებებით, შესაბამისად, მისგან მუქი შეფერილობის ღვინო დგება. აქვს ძალიან კარგი, დიდი რაოდენიბით და ადვილად ექსტრაგირებადი ტანინები. სწორედ ტანინები განასხვავებენ ღვინოს სხვა ჯიშებისაგან. საფერავისგან შეიძლება დავამზადოთ ძლიერი, მაღალმჟავიანი, მაღალი ალკოჰოლის შემცველი, მუქი შეფერილობისა და კარგი ტანიანიანი ღვინო. ტანინებთან და საღებავებთან ერთად საფერავს თავისი ჯიშური, გამორჩეული არომატები გააჩნია, რომლითაც ყოველთვის იცნობა და მის უნიკალურობასაც განაპირობებს. საფერავიშეიძლება ჩაითვალოს ერთ-ერთ დიდი პოტენციალის მქონე ვაზის ჯიშად, რომელიც საკმაოდ დიდ ყურადრებას იმსახურებს უცხოელების მხრიდანაც.
თავკვერი
წითელი აბორიგენული ყურძნის ჯიში. გავრცელებულია ქართლის რაიონში. ზრდის სიძლიერე საშუალო, მოსავლიანობა 70-80, სოკოვან დაავადებათა მიმართ მცირე გამძლეობას იჩენს, თუმცა სხვა ადგილობრივ ჯიშებთან შედარებით ადვილად უძლებს ყინვას. აქვს საშუალო ზომის, კონუსური ან ცილინდრულ-კონუსური ფორმის მტევანი და მომრგვალო, მუქი ლურჯი, თითქმის შავი ფერის მარცვალი. საგვიანო პერიოდის ჯიშებს განეკუთვნება, მწიფს დაახლოებით, ოქტომბრის პირველ ნახევარში. შაქრიანობა 19-21%, მჟავიანობა 7,5-8,5 %. მისგან ამზადებენ ”თაკვერის” სახელწოდებით ცნობილ წითელ და ვარდისფერ ღვინოებს.
ოცხანური საფერე
ქართული წითელყურძნიანი ვაზისჯიში. ოცხანური საფერე გავრცელებულია ძირითადად იმერეთის მევენახეობის რაიონებში. იგი საკმაოდ გავრცელებული ვაზის ჯიშია და უფროხშირად საჩხერის, ზესტაფონის, თერჯოლის, ჭიათურის და ბაღდათის რაიონებში გვხვდება. იმერეთში გავრცელებულ თითქმის ყველა ნიადაგზე ოცხანური კარგად ვითარდება, მაგრამ მაღალი ღირსების პროდუქციას იგი ნეშომპალა–კარბონატულ, ტყის კარბონატულ და ხირხატიან ნიადაგებზე იძლება. ჯიშის შედარებით მცირე გავრცელება გამოწვეულია ნაგვიანობით მწიფობით და დაბალ არადეფორმირების დროს მცირე მოსავლიანობით. ოცხანურის აფერე იმერულ წითელჯიშებს შორის ნათლად გამოირჩევა ღვინის მაღალი ღირსებით, იგი ყველაზე უკეთესია ღვინის ინტენსიური შეფერვით, სისრულით, სინაზით ჰარმონიული გემოთი და სიხალისით.
შავკაპიტო
ქართლის აბორიგენული ვაზის ჯიში. შავკაპიტო ქართლის წითელყურძნიანი ვაზის აბორიგენული ჯიშია. სათანადო მოვლის პირობებში შავკაპიტო უხვმოსავლიანია და ჰექტარზე120-130 ცენტნერს იძლევა. სოკოვან დაავადებათადა ფილოქსერას მიმართ იგი საშუალო გამძლეობით ხასიათდება. ეკოლოგიური პირობებისადმი შავკაპიტო არ იჩენს დიდ მგრძნობელობას. წარმატებით ვითარდება როგორც დავაკებულ, ღრმა ღონიერ ნიადაგებზე, ისე ფერდობებზე ქვაღორღის შემცველ ნაკვეთებზე და მნიშვნელოვან განვითარებას აღწევს სამხრეთ ან სამხრეთ-აღმოსავლეთით მიქცეულ თიხნარ-ქვიშნარ და კალციუმის კარბონატებით მდიდარ ნიადაგებზე. ამგვარ პირობებში უხვ მოსავალთან ერთად მიიღება მაღალხარისხოვანი ყურძნის პროდუქცია ღია წითელი ფერის სუფრის ღვინოების დასაყენებლად. შავკაპიტოსგან დაყენებული ღვინოები გამოირჩევა მცენარეული და კენკრის ტონებით.
ალექსანდროული
რაჭული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში. საშუალოზე გვიანი პერიოდის. იზრდება საშუალო ინტენსივობით. მორფოლოგიური და ბიოლოგიური ნიშან-თვისებებით ალექსანდროული მიეკუთვნება შავი ზღვის აუზის ვაზის ჯიშების ეკოლოგიურ-გეოგრაფიულ ჯგუფს. ვაზის დაავადებებიდან ალექსანდროული ყველაზე მეტად ჭრაქისადმია მგრძნობიარე. უფრო მაღალი გამძლეობა აქვს ალექსანდროულს ნაცრის მიმართ. იგი ასევე ფილოქსერასადმი საკმაოდ კარგი გამძლეობით ხასიათდება. ნიადაგის მიმართ ალექსანდროული განსაკუთრებულ მოთხოვნას არ აყენებს, იგი კარგად ვითარდება თითქმის ყველა ტიპის ნიადაგზე, მაგრამ მაღალხარისხოვანღვინოს იძლევა კირნარ, ქვეთიხნარ და ხირხალ ნიადაგებზე. ალექსანდროულის ყურძენი რაჭის პირობებში მაღალი შაქრიანობით ხასიათდება და აღწევს 27%-მდე. იგი გავრცელებულია ძირითადად რაჭა-ლეჩხუმში და შეტანილია საქართველოს უძვირფასეს ვაზის ჯიშების სტანდარტულ ასორტიმენტში. თავის სამშობლოსი ალექსანდროული რაიონის მარჯვენა მხარეზ ტოლა-ხვანჭკარას მიკრორაიონში იძლევა ორიგინალურ ბუნებრივად ნახევრადტკბილ ღვინოს "ხვანჭკარას" ხოლო დანარჩენ რაიონებში სუფრის ხარისხოვან წითელ ღვინოს.
მუჯურეთული
ქართული წითელყურძნიანი, აბორიგენული საღვინე ვაზის ჯიში. ხარობს დასავლეთ საქართველოში, რაჭა-ლეჩხუმისა და ამბროლაური-ცაგერის რაიონებშიში. ზრდის სიძლიერე საშუალო. სოკოვან დაავადებათა მიმართ სუსტია, მაგრამ არის გვალვაგამძლე. აქვს საშუალო ან საშუალოზე მცირე ზომის ცილინდრულ-კონუსური მოყვანილობის მტევანი და ოვალურ-კვერცხისებური, მუქი იისფერი შეფერილობის მარცვალი. შაქრიანობა 25-30% ,მჟავიანობა 6-7%. მუჯურეთულის პროდუქცია ალექსანდროულთან ერთად კუპაჟში განკუთვნილია მეტად მაღალხარისხოვანი ნახევრად ტკბილი ღვინის ”ხვანჭკარას” დასამზადებლად. ამას გარდა მისგან მზადდება საშუალო და ნახევრად ტკბილი, მშრალი და ნახევრად მშრალი ღვინოები.
უსახელაური
წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში. ძირითადად გავრცელებულია ლეჩხუმში, ცაგერის რაიონში. გვიანი პერიოდისაა, საკმაოდ მცირე მოსავლიანი. უსახელაური ნამდვილად შეიძლება ვაღიაროთ საქართველოს ყველაზე იშვიათ და ძვირფას ღვინოდ. ივანე ჯავახიშვილმა გამოთქვა შეხედულება იმის შესახებ, რომ უსახელოურს თავისი სახელწოდება მიღებული უნდა ჰქონდეს ლეჩხუმის მდ. ლაჯანურას მარჯვენა მხარეზე მდებარე სოფელ უსახელოდან. მთლიანად საქართველოში უსახელაურს სულ 60,3 ჰექტარი უჭირავს. ამ ფართობიდან 55,4 ჰექტარი მარტო ცაგერისა და ამბროლაურის რაიონზე მოდის, 3,42 ჰექტარამდე ფართობი უსახელაურს იმერეთში: ქუთაისის და წულუკიძის ტერიტორიებს მიეკუთვნება, ხოლო 1,45 მას საქართველოს სხვა რაიონებში უჭირავს.
ოჯალეში
ქართული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. გავრცელებული სამეგრელოს რაიონში. ძალზედ გვიანი პერიოდისაა. საუკეთესო ოჯალეშის ღვინო დგება მარტვილის რაიონის სოფლებში: სალხინი, თამაკონი, აბედათი. შაქრიანობა მერყეობს 21,2 -დან 24,3 % მდე, მჟავიანობა 7-9 %. XIXსაუკუნის მეორე ნახევარში ოჯალეში თითქმის მთლიანად გაქრა. ამ დრომდეოჯალეში გვხვდებოდა მაღლარის სახით. (მეგრულად სიტყვა ,,ოჯალეში,, ,,ხეზე გაზრდილს,, ნიშნავს) . მე-19 საუკუნის შუა პერიოდში, ფრანგმა აშილ მიურატმა, სამეგრელოს უკანასკნელი დედოფლის დის სალომე დადიანის ქმარმა, მაიწყო ოჯალეშის ევროპული წესით მოშენება და ოჯალეში გადაშენებას და მივიწყებას გადაურჩა. დრესდღეობითაც მარტვილის მონასტერში და დადიანების ძველ მარანში აქტიურად აგრძელებენ ოჯალეშის ვენახების გაშენებას და აღდგენას.
ორბელური ოჯალეში
ეს ოჯალეში განსხვავდება სამეგრელოს ოჯალეშისგან. იგი გავრცელებულია ლეჩხუმში და შემოტანილია საფრანგეთიდან, მისი ნამდვილი სახელწიდებაა ,,მერლო,,
ჩხავერი
ქართული ვარდისფერყურძნიანი ვაზის ჯიში. ძირითადად გავრცელებულია გურიის რეგიონში. ეკუთვნის შავი ზღვის აუზის ეკოლოგიურ-გეოგრაფიულ ჯგუფს. ძალზედ საგვიანო პერიოდისაა, მოსავლის აღება ხდება ნოემბერში. ეს ჯიში მდგრადია ფილოქსერასადმიდა ძირითადად ზიანდება სოკოვანი დაავადებებით, განსაკუთრებით მილდიუთი. შაქრიანობა 22 % და ზევით. ყინვაგამძლეობის თვალსაზრისით საქართველოში ერთ-ერთი პირველია. მისგან დამზადებული ღვინო გამოირჩევა მაღალი ალკოჰოლით, ატმისა და თეთრი ხილის სურნელებით.
თავკვერი
წითელი აბორიგენული ყურძნის ჯიში. გავრცელებულია ქართლის რაიონში. ზრდის სიძლიერე საშუალო, მოსავლიანობა 70-80, სოკოვან დაავადებათა მიმართ მცირე გამძლეობას იჩენს, თუმცა სხვა ადგილობრივ ჯიშებთან შედარებით ადვილად უძლებს ყინვას. აქვს საშუალო ზომის, ცილინდრულ-კონუსური ფორმის მტევანი და მომრგვალო, მუქილურჯი, თითქმის შავიფერი მარცვალი. საგვიანო პერიოდის ჯიშებს განეკუთვნება, მწიფს დაახლოებით, ოქტომბრის პირველ ნახევარში. შაქრიანობა19-21%, მჟავიანობა 7,5-8,5 %. მისგან ამზადებენ ”თაკვერის” სახელწოდებით ცნობილ წითელ და ვარდისფერ ღვინოებს.
ძელშავი
აბორიგენული, ფერადყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში, იმერეთისა და გურიის რეგიონებში. ცუდად იტანს სოკოვან დაავადებებს. აქვს საშუალო ან საშუალოზე დიდი, განიერ-კონუსური მოყვანილობის მტევანი და მსხვილი, მომრგვალო ფორმის, შავ-წითელი ელფერის მქონე მარცვალი. პროდუქტიულობა 80-140ც/ჰა-ზე. ძველშავისგან ამზადებენ ორიგინალურ ღვინოს ,,ძველშავს’’, გამოიყენება როგორც ძირითადი საკუპაჟე მასალა ცქრიალა, სუფრის და სადესერტო, წითელი და ვარდისფერი ღვინოების დასამზადებლად. ამას გარდა, მისი და კაბერნეს ფრანგული ჯიშის დამატებით მიიღება შესანიშნავი შუშხუნა ღვინო.
ავშილური
ავშილური ანუ აბშილური მეგრული წითელყურძნიანის აღვინეჯიშია. ავშილური უხვმოსავლიანი ჯიშია. ვაზს ახასიათებს ყვავილცვენა და მცირედი წვრილმარცვლიანობა. სოკოვან დაავადებათა მიმართ ავშილურის გამძლეობა სუსტია; განსაკუთრებით ზიანდება ჭრაქისგან. როგორც მაღალმოსავლიანი, წვენის უხვგამოსავლიანი და ამავე დროს საკმაოდ ხარისხოვანი პროდუქციის მომცემი საღვინე ჯიშია ვშილური დიდი ყურადღების ღირსია და მისი გავრცელება მიზანშეწონილია სამეგრელოს მთის პირა სოფლებში ფილოქსერა გამძლე საძირეებზე ნამყენების სახით.
მცვივანი
ანუ საფერავი ზემო გურიაში მაღლარების სახით გავრცელებული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. წარმოებულმა დაკვირვებებმა დაადასტურა, რომ საფერავის~სახელწოდებას აღნიშნული ჯიში ვერ ამართლებს, ვინაიდან შემფერავი ნივთიერებები მარცვლის რბილობსა და წვენშიუმნიშნველოდაა მოცემული. მარცვალი შავია და საშუალოზე მცირე. ფორმით თითქმის მრგვალია. მცვივანი სოკოვანდაავადებათა მიმართ სხვაჯიშებთან შედარებით გამძლეობით გამოირჩევა.
ხუშია
გურიაში გავრცელებული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. ხუშია მეტად მცირედ გავრცელებული ვაზის ჯიში ყოფილა და მისი გავრცელების არეალი მხოლოდ სოფ. ნოღა-ვაზისუბნის მიკროზონით განისაზღვრებოდა. სოკოვან ავადმყოფობათა მიმართ ხეშია სუსტგამძლეობას იჩენს, განსაკუთრებით ადვილად ავადდება ნაცრით. გურიის ბევრი სხვა ვაზის ჯიშებისგან განსხვავებით ხუშია არიძლევა მაღალ ხარისხოვან მასალას სუფრის ღვინოების და სამზადებლად.
ოფოურა
გურიის წითელყურძნიანი აბორიგენული ჯიშია. ზემოგურიის სოფლებში მას მაგარასაც ეძახიან, რომელი სახელწოდებაც მანმარცვლების სიმკვრივისა და ყურძნის ხანგრძლივად შენახვის უნარის გამო მიიღო. ოფოურას ფოთლის ქვედა მხარე შებუსულია. ოფოურა კარგად ვითარდება სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთით დახრილ მზით უხვად განათებულ ფერდობებზე და ნეშომპალა კარბონატული ტიპის ნიადაგებზე. ამასთან ერთად სასურველია მისი ფორმირება ოლიხნარებად. ოფოურა საკმაოდ ხარისხოვანი პროდუქციის მომცემის აღვინე ჯიშია.
ორონა
გურიის წითელყურძნიანი აბორიგენული ჯიშია. სოკოვან დაავადებათა და ფილოქსერას შემოჭრამდე იგი ფართოდ ყოფილა გავრცელებული როგორც ზემო, ისე შუაგურიაში მაღლარების სახით. გადმოცემით ადგილობრივი მოსახლეობა მისგან ამზადებდა საკმაოდ ხარისხოვან მუქვარდისფერ ღვინოებს. ორონას მტევანი ცილინდრულიან ცილინდრულ-კონუსისებრია. მეტად მკვრივია. მარცვლები თითქმის შავი ფერისაა და საშუალო სიდიდის. ორონა, როგორც რაოდენობრივად, ისე ხარისხობრივად მაღალ პროდუქციას იძლევა სამხრეთისაკენ მიმართულ არამძიმე და კალციუმის კარბონატების შემცველ ნიადაგებზე. ჭაჭაზე დადუღებული ორონას ღვინო მუქი მოვარდისფრო და ექსტრაქტულია, ამავე დროს საკმაოდ სხეულის მქონე და ხალისიანი სასმელია. ორონა მიეკუთვნება საკმაოდ ხარისხოვან პროდუქციის მომცემ ღვინის ჯიშთა ჯგუფს.
ბადაგი
გურიის ვარდისფერყურძნიანი აბორიგენული ჯიშია. ძველად იგი მაღლარების სახით ფართოდ ყოფილა გავრცელებული შუა და ზემო გურიის მთის პირა სოფლებში და გავრცელების არეალით იგი ჩხავეროს ნარგაობებს არ ჩამორჩებოდა. გადმოცემით ბადაგისაგან ამზადებდნენ ადგილობრივი მნიშვნელობის, ოდნავ მოტკბო და ნაზ სუფრის ტიპის ღვინოებს. ზოგიერთ პირთა მიხედვით, აღნიშნული სახელწოდება ჯიშს მიღებული უნდა ჰქონდეს ყურძენში შაქრის უხვად დაგროვების გამო. ვაზის ნორმალური ზრდა-განვითარებისთვის, აგრეთვე ჯანსაღი და ხარისხოვანი პროდუქციის მიღებისთვის მის გასაშენებლად უნდა შეირჩეს სამხრეთისკენ ან სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ მიმართული წყალგამტარი, კალციუმის კარბონატების საკმაოდ შემცველი ფერდობები. დაბლობ, ნესტიან ადგილებში გაშენებული ვაზი ძალზე დაბალი ხარისხის მოსავლით გამოირჩევა. ბადაგის ღვინო შემდეგი ნიშნებით ხასიათდება: იგი ვარდისფერია, კომშისებრიე ლფერით. ჰარმონიული, თავისებური სპეციფიური არომატით. როგორც სპეციფიკური ნიშან-თვისებების მქონე(ფერი, გემო), ბადაგი განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია ადგილობრივი მნიშვნელობის სუფრის ტიპის ღვინოების თვალსაზრისით. ბადაგის ღვინო საკმაოდ ალკოჰოლიანია(12,7%), გააჩნია ნორმალური მჟავიანობა და ექსტრაქტი. ნორმალური მოვლის პირობებში ბადაგი დიდი მოსავლიანობით ხასიათდება. ჯიშს ახასიათებს მცირედი წვრილმარცვლიანობა და არათანაბარი სიმწიფე.
ჭუმუტა
ჭუმუტა გურიის წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. წარსულში იგი ფართოდ ყოფილა გავრცელებული განსაკუთრებით მთისპირა სოფლებში მაღლარებად. ჯიში კარგად ვითარდება ოლიხნარებზე. ჭაჭაზედა ყენებული ჭუმუტას ღვინო ხასიათდება მუქი მოწითალო შეფერვით, სხეულით, ტანინების საკმაო შემცველობით და ჰარმონიულობით. ახასიათებს ოდნავ მომწკლარტო გემო. ამრიგად ჭუმუტა ითვლება ხარისხოვანი ღვინის მომცემ ჯიშად. იგი აგრეთვე საყურადღებოა, როგორც სუფრის ყურძნის ჯიში. ყურძენს ახასიათებს როგორც ხანგრძლივი შენახვის უნარი, ისე ტრანსპორტაბელურობა.
ბუდეშური
აღმოსავლეთ საქართველოში გავრცელებული ვაზის ადგილებრივ ჯიშებს შორის ბუდეშური ყურადღებას იპყრობს, როგორც სუფრის ყურძნისა და ორდინარული პროდუქციის მომცემი საღვინე ჯიში. ქართლისა და იმერეთის ზოგ რაიონში იგი ცნობილია აგრეთვე თეთრი ბუდეშურის სახელწოდებით, განსხვავებით `შავი ანუ წითელი ბუდეშურისაგან, რომლის გავრცელების არეალი ძირითადად კახეთით განისაზღვრება. სოკოვან დაავადებათა და ფილოქსერას გავრცელებამდე ბუდეშური ფართოდ ყოფილა გავრცელებული ქართლში, მესხეთში, კახეთსა და გარეკახეთში და ასევე იმერეთშიც. ხარისხოვანი პროდუქციის მისაღებად ბუდეშური გაშენებული უნდა იქნას სამხრეთ ან სამხრეთ-აღმოსავლეთით დახრილ ნაკვეთებზე კალციუმის კარბონატების საკმაო რაოდენობით. ბუდეშური ზამთრის ყინვებს შედარებით კარგად უძლებს. ასევე კარგად ეგუება გვალვებსაც, რამაც ჯიშის ერთ-ერთ დადებით თვისებად უნდა ჩაითვალოს. ბუდეშურის ღვინო ნაკლებსხეულიანია და შენახვისა და დაძველების მცირე უნარით ხასიათდება.
კაჭიჭი
წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშია. იძლევა სუფრის ხარისხოვან წითელ ღვინოს. ძირითადად გავრცელებულია აფხაზეთსა და სამეგრელო-გურიაში. კაჭიჭი აფხაზურ ჯიშად ითვლება, თუმცა მისი წარმოშობისა და სადაურობის საკითხზე სხვა და სხვა შეხედულება არსებობს. კაჭიჭი ძველთაგანვე შერჩეული და გამოვლინებულია მაღლარად ფორმირებისათვის, რის დროსაც კაჭიჭი მოსავალსაც უხვს იძლეოდა და ღვინოც კარგი დგებოდა, თუმცა სოკოვანი დაავადებების გავრცელების შემდეგ კაჭიჭს იგივე თვისებები აღარ ახასიათებს. კაჭიჭის ფორმირება საკმაოდ პერსპექტიულია ძველქართულ ოლიხნარებზე. კაჭიჭისგან დაყენებულ ღვინოს გამოირჩევა ფერით, სინაზით, გემოს სისრულითდა ჯიშური არომატით.
ზემო აღნიშნული ჯიშების გარდა საქართველოში არის სხვა კიდევ ძალიან ბევრი აბორიგენული ჯიში, რომელიც შეიძლება ისე ფართოდ არ გამოიენება სამეწარმეო თვალსაზრისით, ტუმცა უნიკალურია თავისი ხასიათით და ჯიშური თვისებებით, მაგალითად, კახეთში: მცვივანი, კუმსი, ჩიტისთვალა, ხარისთვალა, ფარჩხა, ღრუბელა, ჩიტისკვერცხა, სიმონასეული, იყალთოს წითელი. ქართლში და მესხეთში: ბუერა, ჭყაპა, ქიშური, ანდრეული, ასურეთული, ღრუბელა, მელიკუდა, მესხური მწვანე, კლდის წიტელი, ცხენისძუძუ და სხვ. იმერეთში: კაპისტონი, რკო, კუნძა, კამური, შანთი, თქვლაფა, არგვეთული, გაბეხაური, მაჩანოური საფერე, ქველოური, არაბული, მგალობლიშვილი, ანდოსეული, ვანის ჩხავერი ... რაჭა- ლეჩხუმში: საკმეველა, ცხვედიანის თეთრა, თხმორულა, მცვივანი რაჭული, ხოტეურა, შავი კაბისტონი, არაბეული...გურია - სამეგრელოში: კამური, კლარჯეთული, ხუშია, ჯანი, მტევანდიდი, ჭუმუტა, ორონა, სხილათუბანი, ხუმხუ, ჩეში, ჩეჭიფეში, ჩერგვალი, ზერგადი, კრახუნა, პანეში, უჩახარდანი, კოლოში და სხვ. ხოლო აჭარასა და აფხაზეთში: ამლახუ, ატვიჟი, ასუღაჟი, ბროლა, კამური, ვაიოს საფერავი ...
ზოგიერთი მათგანი უკვე სამწუხაროდ გადაშენების პირასაა მისული.
გარდა ადგილობრივი ჯიშებისა საქართველოში საერთაშორისო ჯიშებიც არის გავრცელებული. ყველაზე მეტად ეს ითქმის ფრანგულ კაბერნე სოვინიონზე. ტელიანი მიკრო ზონიდან მიღებული კაბერნედან ადგილწარმოშობის ღვინოც კი მზადდება - ,,თელიანი,,. ასევე გავრცელებულია: შარდონე, სოვინიონ ბლანი, მუსკატი, კაბერნე ფრანი, მალბეკი, მერლო, სირა, რისლინგი, პინო ნუარი რომელიც საქართველოშიმე-XX საუკუნის დასაწყიში გავრცელდა. სტანდარტული მაღალხარისხოვანი ჯიშია, უმთავრესად კულტივირებულია შუა ქართლსა და ზემო იმერეთის რაიონებში. არსებობს შავი პინო (პინო ფრანი), ნაცრისფეფერი პინო (პინო გრი), თეთრი (პინო ბლანი) და სხვ. შავი პინოს პროდუქციას ძირითადად ხარისხოვანი შამპანურის საკუპაჟე მასალად იყენებენ. და ასევე აღსანიშნავია ალიგოტეც - ფრანგული თეთრყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. საქართველოში მოჰყავთ იმერეთსა და ქართლში.განთქმულია კარგი სხეულითა და ჰარმონიულობით.
nwa.ge