ფიქსირებული და სახსნელი ჩოკები
ფიქსირებული ჩოკების აღმომჩენებად ამერიკელი ფრედ კიმბლი და ბრიტანელი პეიპი ითვლებიან…
კიმბლი იყო კარგი მონადირე(წყალმცურავებზე ნადირობდა დიდი გატაცებით) და მეტალის დამუშავებაც საკმაოდ კარგად ეხერხებოდა. ის არ დააკმაყოფილა მისი თოფის სიბურჯღლემ, რომელსაც ცილინდრული ლულა ჰქონდა და გადაწყვიტა შეევიწროებინა ლულის ტუჩის მიმდებარე ადგილი. ეს 1870 წელს მოხდა. მან საკუთარი 10 ყალიბის თოფის ლულის ბოლო შეავირწოვა იმ დონემდე, რომ საცდელი გასროლის შემდეგ ძალიან ცუდი შედეგი მიიღო. შედეგით იმედგაცრუებულმა გადაწყვიტა, რომ კვლავ აღედგინა ლულის პირვანდელი დიამეტრი. მას ზუსტი ხელსაწყოები არ გააჩნდა და ნელ-ნელა ქლიბით დაიწყო შევიწროებული ადგილის გაცლა. შესრულებული სამუშაოს შემდეგ გადაწყვიტა, რომ შევიწროება სრულად გაქლიბა და კვლავ გააკეტა საკონტროლო გასროლა. მის გაკვირვებას საზღვარი არ ქონდა, როცა გაცილებით უკეთესი სიბურჯღლე მიიღო, ვიდრე თოფს დააჩნდა ადრე. უფრო ზუსტი დაკვირვებით კიმბლიმ აღმოაჩინა, რომ შევიწროება სრულად არ იყო ლულიდან გაცლილი და ლულას ბოლოში გააჩნდა მცირე შევიწროება.
ასეთი ცდებისა და დაკვირვების მეთოდით კიმბლიმ ჩოკის ანუ ლულის შევიწროების საიდუმლო გასხნა. გამომგონებელმა არ დააპატენტა თავისი აღმოჩენა, მაგრამ დოკუმენტურად დადასტურებულია, რომ მისი ექსპერიმენტები ეყრდნობოდა ბრიტანელი მეიარაღის, პეიპის ცდებს, რომელმაც 1866 წელს დააპატენტა ლულათა გაბურღვის საკუთარი მეთოდი.
ეს მეთოდი შემდეგში მდგომარეობდა: ლულები იბურღებოდა ისე, რომ არხის დიამეტრი ყალიბის შესაბამის ზომაზე ერთი საფეხურით უფრო ვიწრო იყო. შემდეგ ლულის ტუჩიდან 25 სმ მანძილამდე არხი ფართოვდებოდა საჭირო დიამეტრამდე. ლულის ბოლოში მიღებულ გადასასვლელ ,,საფეხურს” უკეთდებოდა კონუსი. ასეთი ჩოკი ევროპაში კონუსურ ჩოკად იყო წოდებული, ხოლო ამერიკაში კი ამერიკულად.
გლუვლულიან თოფებში გავრცელებული ჩოკები(ლულის დაბოლოებაში დიამეტრის შევიწროების ხარისხი)
ზემოდან ქვემოთ: სრული ჩოკი, მოდიფიცირებული ჩოკი, გაუმჯობესებული ცილინდრი, ცილინდრი
ცილინდრი ესაა ლულის დაბოლოება, რომელსაც ა)არ გააჩნია ჩოკური შევიწროება(0); ბ) აქვს უმნიშვნელო კონუსური შევიწროება(0,1-0,2მმ). ასეთი ჩოკი უზრუნველყოფს საფანტის თანაბარ და დიდი დიამეტრით გაშლას. ასეთი ჩოკი კარგია მოკლე დისტანციებზე სროლისათვის. ასეთი შევიწროების მქონე ლულებიდან დასაშვებია ნებისმიერი საფანტისა და ტყვიის სროლა.
მსუბუქი ჩოკი(იგივე გაუმჯობესებული ცილინდრი) ესაა ლულის დაბოლოება, რომელსაც აქვს მცირე ჩოკური შევიწროება 0,15-დან 0,25მმ-მდე. ამ ჩოკის დანიშნულება იგივეა რაც ცილინდრისა, მაგრამ როცა საჭიროა შედარებით უფრო დიდი დაჯგუფება(ანუ კონცენტრაცია), ვიდრე ცილინდრის შემთხვევაში. ასეთი შევიწროების მქონე ლულიდან დასაშვებია ნებისმიერი საფანტისა სროლა, ხოლო ტყვიის შემთხვევაში აუცილებელია წინასწარ შემოწმდეს თავისუფლად გადის თუ არა ტყვია ლულის მთელ სიგრძეზე.
ნახევარჩოკი ესაა ლულის დაბოლოების შევიწროება 0,5მმ-ით. გამოიყენება სტანდარტულად პირველი გასროლისას საშუალო დისტანციებზე ნებისმიერი საფანტისათვის და ყალიბით ნაკლები ტყვიისათვის.
სამი მეოთხედი ჩოკი ანუ მოდიფიცირებული ჩოკი ესაა ლულის დაბოლოების შევიწროება 0,75მმ-ით. გამოიყენება დიდ(ზომიერად) დისტანციებზე სროლისათვის ნებისმიერი საფანტითა და ყალიბით ნაკლები ტყვიით.
სრული ჩოკი _ ლულის დაბოლოების შევიწროება 1,0მმ-ით. გამოიყენება დიდ დისტანციებზე სროლისათვის საშუალო და მცირე ზომის საფანტით. მსხვილი საფანტისა და ფინდიხის სროლისას უარესდება სიბურჯღლე და დაჯგუფება. დასაშვებია მხოლოდ სპეციალური ყალიბით ნაკლები ტყვიის სროლა.
ძლიერი ჩოკი_ ლულის დაბოლოების შევიწროება 1,20-1,25მმ. გამოიყენება დიდ დისტანციებზე სროლისათვის მხოლოდ წვრილი საფანტით(7 ნომრიდან 10 ნომრამდე). არ გამოდგება მსხვილი საფანტის სროლისათვის და განსაკუთრებით ფინდიხისათვის. დაუშვებელია ტყვიის გასროლა.
ძალიან ძლიერი ჩოკი(იგივე სუპერჩოკი)_ლულის დაბოლოების შევიწროება 1,4-1,45მმ ეს იშვიათი და უკიდირესად დიდი შევიწროიბის მქონე ლულაა. გამოსადეგია მხოლოდ 8,9 და 10 ნომერი საფანტის სასროლად. სხვა საფაფანტის გამოყენებისას იძლევა არასახარბიელო შედეგს. დაუშვებელია ნებისმიერი ტყვიის სროლა.
გაფართოებული ცილინდრი ე. წ. ,,რასტრუბი” არის ლულის ტუჩის გაფართოება(12ყალიბისათვის 8 ყალიბის ზომამდე). გამოიყენება მოკლე დისტანციებზე საფანტის ძალიან დიდი გაშლისათვის
სახსნელი ჩოკები
სახსნელი განკუთვნილია სუბურჯღლის რეგულირებისათვის ნადირობის პირობებიდან გამომდინარე(იგულისხმება სასროლი მანძილი). სახსნელი ჩოკები წარმოადგენენ ფოლადის მილისებრ ცილინდრებს, რომლებიც იხრახნება ლულის დაბოლოებაში. მათი შიდა დიამეტრი ბოლოსკენ ვიწროვდება (სხვადასხვა შევიწროების შემთხვევაში), რჩება იგივე სიდიდის (ცილინდრი) ან ფართოვდება(ე.წ. მილძაბრა ანუ,,რასტრუბი”). აგრეთვე არსებობს ჩოკები, რომელთაც გააჩნიათ ჭარბი აირების კონდენსატორები(ნახვრეტები). სახსნელი ჩოკები იყოფა 2 სახეობად:
- სადები ანუ ლულაში ჩამავალი ჩოკები
- დამაგრძელებელი ჩოკები
პოლიჩოკი
ა)პირველ სახეობაში შედის ჩოკები, რომლების ეხრახნება რა ლულის შიგნით(ე.წ. სადები), არ ცვლის მის საერთო სიგრძეს ან ეხრახნება ლულას და გამოდის ლულის ტუჩის გარეთ(ე.წ. დამაგრძელებლები).
ბ)მეორე სახეობაში შედის ჩოკი, რომელსაც უწოდებენ ,,პოლიჩოკს”(პოლი_მრავალი). აღნიშნული ჩოკი ჩაემაგრება ლულაში და შემდეგ სპეციალური სარეგულირებელი რგოლით ხდება მისი დავიწროება სხვადასხვა დიამეტრით(0,25მმ-დან 1,25მმ-მდე). ასეთ რეგულირებად ჩოკებს უშვებს ერთ-ერთი ამერიკული ფირმა.
აღსანიშნავია, რომ მოწინავე მწარმოებლები დამაგრძელებლებს ბოლო პერიოდში სულ უფრო მეტად ცვლიან ლულაში ჩასახრახნი(სადები) ჩოკებით. დამაგრძელებლები საგრძნობლად მატებენ თოფს წონას, არღვევენ ბალანსს. სამიზნური(მუშკა), რომელიც განლაგებულია დამაგრძელებლის ბოლოში არღვევს სამიზნე თამასის მთლიანობას. ყველაფერი ერთად კი უკარგავს თოფს სწრაფი მანევრირების უნარს. ამ ფაქტორებიდან გამომდინარე, ახალი მოდელების უდიდესი უმრავლესობა გამოდის სადები ჩოკებით.
ცოტა რამ სახსნელი ჩოკების ისტორიიდან:
თუ თოფის ლულათა შევიწროება დიდია, მაშინ ასეთი იარაღით შედარებით დიდ მანძილზეა შესაძლებელი წარმატებული სროლა, ხოლო ,,ახლოში” ან ვერ მოარტყამ ან ტუშს გააფუჭებ. ლულის მცირე შევიწროებისას კი დიდ მანძილზე სანადირო ობიექტს ვერაფერს დააკლებ.
ოდითგანვე ევროპაში უპირატესობას ორლულიანებს ანიჭებდნენ, რომელშიც სხვადასხვა შევიროების ლულათა პრობლება მეტნაკლებად გადაწყვეტილი იყო. მარჯვენა(ან ქვედა) ლულა უფრო ნაკლები შევიწროების კეთდებოდა, ხოლო მარცხენა(ან ზედა) ლულა კი უფრო მეტი შევიწროების იყო. ამიტომ სხვადასხვა მანძილზე წარმატებული სროლა ორი(მეტ-ნაკლები შევიწროების) ლულის დროს არ ძნელდება. რაც შეეხება ამერიკას, აქ ნადირობაში უმეტესწილად ავტომატურებს იყენებდნენ. ერთი ლულის პირობებში კი სხვადასხვა შევიწროების(შესაბამისად დისტანციის) პრობლემის გადაწყვეტა მხოლოდ ორ ან მეტ იარაღს შეეძლო. არადა რამდენიმე თოფის სანადიროდ ტარება არც ისე ადვილია. ამიტომ სწორედ ამერიკაში, დაახლოებით ნახევარი საუკუნის წინ შეიქმნა სახსნელი ჩოკები, რომლებიც ადვილი სატარებელი იყო და მათი ცვლაც არანაირ დისკომფორტს არ ქმნიდა ნადირობის დროს. ამ აღმოჩენამ სწრაფად ჰპოვა მოწონება და მალე გავრცელდა მთელ მსოფლიოში.
საერთაშორისო შეთანხმების საფუძველზე სახსნელ ჩოკებზე კეთდება ნაჭდევები, რომელიც შესაბამისად აღნიშნავს მის ზომას.
1) სახსნელი ჩოკი ნაჭდევის გარეშე არის ცილინდრი ანუ 0
2) სახსნელი ჩოკი 4 ნაჭდევით არის გაუმჯობესებული ცილინდრი ანუ 0,25
3) სახსნელი ჩოკი 3 ნაჭდევით არის 1/2 ჩოკი ანუ 0,5
4) სახსნელი ჩოკი 2 ნაჭდევით არის 3/4 ჩოკი ანუ 0,75
5) სახსნელი ჩოკი 1 ნაჭდევით არის სრული ჩოკი ანუ 1,0
სურათზე პირველია 3/4 ჩოკი(ორი ნაჭდევი მარცხენა მხრიდან), მეორეა სრული ჩოკი(ერთი ნაჭდევი უკანა მხარეს), მესამეა 1/2 ჩოკი(სამი ნაჭდევი მარჯვნიდან)
ქანჩის ჭრილები უფრო ღრმა და დიდია. ისინი შეიძლება ჰქონდეს 2 ან 4.
ნაჭდევების ნაცვლად შეიძლება აღნიშნული იყოს * ასეთი ვარსკვლავითაც(რაოდენობა იმდენივე, როგორც პატარა ნაჭდევების დროს). ცილინდრის შემთხვევაში აღინიშნება 5 ვარსკვლავით
როგორც აღნიშნავენ, ნაჭდევების(ან ვარსკვლავების) რაოდენობა უმეტესწილად ემთხვევა ამ პოსტში მოყვანილ რაოდენობას, თუმცა არსებობს გამონაკლისებიც!
მაგ. ერთ-ერთი თურქული თოფის პატრონი აღნიშნავს, რომ ნაჭდევების რაოდენობა არ დაემთხვა ზომას(დიამეტრს).
XF – Extra Full – ძლიერი ჩოკი 1,25
F – Full – სრული ჩოკი 1,0
IM – Improved Modified – გაძლიერებული ნახევარჩოკი 0,75
M – Modified – ნახევარჩოკი 0,5
IC – Improved Cylinder – გაძლიერებული ცილინდრი 0,25
С- Cylinder ცილინდრი 0,00 -0,2 (მინუს 0,2 არის მილძაბრა)
წყარო:მონადირე.ინფო
ჩამსწორებელი babu, 10 July 2021 - 01:30 PM.